۱٫پیشگیری نخستین
[۴]پیشگیری نخستین، در پی کاهش تعداد موارد جدید قلدری است.

از جمله برنامه های پیشگیری اولیه در این راستا می توان به “پروژه مدارس مسالمت آمیز یا صلح آمیز”[۵] اشاره کرد. این برنامه در منطقه اسکاندیناوی به ویژه کشور نروژ در سال ۲۰۰۰ اجرا شد.هدف این برنامه این بود تا بر گسترش ارتباط سالم میان همه دانش آموزان که در جلسات آموزش شرکت می کنند تمرکز کند .

در واقع، هدف پروژه مدارس صلح آمیز این است که شرایط مدرسه را از طریق ایجاد شیوه های بادوام و معنادار تغییر دهد. [۶]این پروژه پنج جزء مهم دارد:

نخست: مدارس با شرایط مثبت، شروع به کار می کنند که شامل مباحث مشاوره ای و ایجاد آگهی هایی می شود که به تغییر زبان و تفکر افراد در مدرسه کمک می کند. [۷]این در حالی است که مدارس به عنوان قسمت کوچکی از جامعه ، دارای این پتانسیل هستند تا افراد را درون جامعه، تربیت و هماهنگ کنند.

دوم: معلمان کاملاً از فنون های مدیریتی در کلاس بهره می برند.

سوم: از دوستان و مربیان ، برای کمک به افراد در مدرسه در جهت حل مشکلاتشان بدون مقصر کردن کسی استفاده کنند.

چهارم: جزء چهارم تحت عنوان “برنامه­ی آموزش فیزیکی جنگجوی مهربان”[۸] است. این جزء، از ترکیب بازی نقش ها و فنون هنری دفاعی جنگی استفاده می کند تا به دانش آموزان کمک کند یک راهبرد برای حفاظت از خود و دیگران ایجاد کنند.

پنجم: تنظیم زمان گفتگو است. این جزء، برنامه ی زمانی مدارس را در هر روز شامل می شود. معلمان و دانش آموزان برای حداقل ده دقیقه در پایان هر روز درباره ی قلدری، بزه دیدگی و رفتارهای تماشاگران صحبت می کنند. با درگیر شدن در این گفتگوی مهم، زبان و طرز تفکر درباره ی این پدیده می تواند به طرز ماهرانه ای تغییر کند.[۹]

۲٫ پیشگیری دومین
پیشگیری ثانویه[۱۰] یا پیشگیری دومین ناظر به شناسایی و مداخله ی پیشگیرانه نسبت به گروه یا جمعیتی است که در معرض خطر بزهکاری قرار دارند. [۱۱]

به طور کلی ۱۵%  دانش آموزان نیازمند  طراحی استراتژی پیشگیری دومین در جهت کاهش درگیری در قلدری هستند. [۱۲]یکی از برنامه های این نوع پیشگیری “مراحل احترام گذاری”[۱۳] است. این یک برنامه ی پیشگیری از قلدری است که توسط کمیته ی کودکان تأسیس و  ارزیابی شده است.[۱۴] این برنامه تا حدودی به اخلاق دانش آموزان مربوط می شود. مطالعات نشان داده اند که نداشتن تعهد اخلاقی با رفتارهای پرخاشگرانه و همچنین قلدری کردن در کودکان  مرتبط است. در واقع، بی قیدی اخلاقی ممکن است به صورت ثابت با رفتار پرخاشگرانه مرتبط باشد در حالی که تعهد اخلاقی با رفتارهای جامعوی مرتبط است. [۱۵]این یک برنامه ی گسترده ی پیشگیری و مداخله در قلدری در مدارس است که مأموریت و هدف آن شامل “ایجاد فرهنگ، امنیت و احترام” است. در واقع، این برنامه  دانش آموزان پایه های ۳ تا ۶ یا همان مدارس ابتدایی[۱۶] را شامل می شود که خود سه مرحله را در برمی گیرد. مرحله ی ۱ و ۲ ، مراحل پیشگیری نخستینی هستند که برای افزایش آگاهی ها در سراسر مدارس طراحی شده است. کمیته ی ضد قلدری «

Anti-bulling committee »، در جهت کمک به این فرایندها تشکیل شده است که از معلمان، مدیران، رانندگان اتوبوس، پرستاران، منشی ها، کارگران جامعه، والدین و دیگر افرادی که با دانش آموزان ارتباط دارند تشکیل شده است.

مرحله ی سوم از مراحل احترام،  زیر عنوان پیشگیری دومین قرار می گیرد و شامل برنامه های آموزشی برای دروس کلاسی و نیز  برنامه های آموزشی معلمان پرورشی شامل مشاوره ی معلمان و مهارت های درسی، کنفرانسهاو ویدئوهای کلاسی می شود. [۱۷]

۳٫ پیشگیری سومین
پیشگیری سومین[۱۸]، در واقع ناظر بر پیشگیری از تکرار جرم از طریق اعمال اقدام های فردی و اجتماعی برای سازگارسازی مجدد بزهکاران است. [۱۹] راهبرد پیشگیری سومین برای تقریباً ۵% از دانش آموزانی که مکرراً در رفتارهای قلدری درگیر می شوند طراحی شده است. هدف این نوع پیشگیری، کاهش عوارض، شدت و تکرار رفتارهای قلدری است [۲۰]یکی از برنامه های این نوع از پیشگیری، برنامه ی مداخله یا میانجی گری در قلدری «Bulling  intervention program» است. این، یک برنامه ی ادراکی – رفتاری است که برای دانش آموزانی که با دیگران قلدری می کنند طراحی شده است. اساس این برنامه از دو قسمت تشکیل شده.

نخست: این واقعیت در نظر گرفته می شود که دریافت های شناختی – اجتماعی از دانش آموزان درگیر در قلدری به عنوان یک رفتار تهاجمی تلقی می شود. دوم: تحقیقات نشان داده است که مداخله و برخورد سختگیرانه با متخلف و بزه کاران جوان و نوجوان برای رفتارهای تهاجمی آنان مفید نیست، بلکه در حقیقت مخرب و به مراتب زیان بارتر نیز هست. بدین معنا که اجرای سیاست تسامح صفر[۲۱] هیچ تأثیری در توقف رفتارهای خشونت آمیز این گروه ها و هم چنین دانش آموزان متخلف ندارد[۲۲].

۴؛ نقش سازمان های مردم نهاد

ما در بالا نوعی از بزه دیدگی کودکان و نو جوانان را بررسی کردیم که خاص بوده و می تواند با نوعی رفتار ضد اجتماعی از سوی آنها همراه باشد. در واقع این نوع بزه دیدگی ناشی از رفتار ضد اجتماعی قبلی است که ما از آن به عنوان قلدری نام بردیم. اما سؤال این جاست سازمان های مردم نهاد در این زمینه چه نقشی می توانند ایفا کنند؟ اصولا قلدری همان طور که دیدیم بیشتر در مدارس دیده می شود و عوامل آموزشی و خانوادگی در آن تأثیر گذار هستند. گفتیم که کودکانی که از مدرسه فرار کرده یا ترک تحصیل کرده اند، بیشتر این نوع اعمال را انجام می دهند. زمانی کودک از مدرسه فرار می کند یا از ادامه تحصیل انصراف می دهد که معمولا محیط آموزشی حاکم در مدارس مناسب نباشند. گفتیم که سازمان های مردم نهاد در زمینه آموزش کودکان و نو جوانان فعالیت های چشم گیری داشته اند. تا جایی که خود به احداث مراکزی برای آموزش و پرورش کودکان و نو جوانان، دست زده اند و به کودکان باز مانده از تحصیل یا کودکان بی بضاعت خدمات گوناگون آموزشی ارائه می دهند. همچنین به چند انجمن از جمله انجمن حمایت از کودکان کار و خیابان و خانه کودک شوش اشاره کردیم. پدیده قلدری چیزی نیست که به زمان یا مکان محدود باشد. مسلما در مراکز این سازمان ها نیز این گونه اعمال خشونت آمیز و بزه دیدگی های ناشی از آن قابل رویت می باشند. بنا بر این، این پدیده باید مورد توجه این نهاد ها قرار گیرد. آنها می توانند ابتدا با بهره گیری از بخش های مشاوره خود در کاهش رفتار تهاجمی و خشونت آمیز کودکان فعالیت نمایند به خصوص که معمولا در میان این کودکان و نو جوانان به دلایل مختلف از جمله فقر، برخورد نا مناسب والدین، تماس با افراد نابهنجار و مشکلات روحی فراوان چنین اعمال ضد اجتماعی و بد رفتاری ها و در نتیجه آسیب های ناشی از آنها به وفور به چشم می خورد. این نهاد های مردمی باید با نظارتی دقیق سعی کنند در محیط های آموزشی خود کودکان و نو جوانان از رفتار های خشونت آمیز پرهیز نمایند. حتی آنها باید با تعامل مؤثر با سایر مدارس دولتی و غیر دولتی، ضمن تذکر نکاتی در باره این نوع رفتار ها و آسیب ها، در جهت کاهش این گونه اعمال با آنها هم کاری داشته باشند.

نکته بعدی دادن مشاوره های مناسب به خانواده ها و آگاهی آنها از خطرات پیش رو در این زمینه می باشد. عمدتا کودکان و نو جوانان قلدر در خانواده هایی زندگی کرده اند که به عنوان مثال پدر خانواده فردی زور گو و بی تفاوت به دیگر اعضای خانواده بوده است. کودک نیز با الگو برداری از پدر، رفتاری مشابه او را مرتکب می شود با این تفاوت که بعدا خود بزه دیده رفتار خود قرار می گیرد و آسیبی دو چندان می بیند. در این زمینه فعالیت های مهارت های زندگی که در سازمان های مردم نهاد برای آمادگی طفل به منظور داشتن زندگی بهتر در آینده آموزش داده می شود، مؤثر هستند. این فعالیت ها باعث می شوند که طفل با روح همکاری و محبت به دیگران آشنا شده و از رفتار های خشونت آمیز احتمالی او جلو گیری گردد.

مبحث پنجم؛ بزه دیدگی اطفال در فضای مجازی[۲۳])فضای سایبر)

امروزه ارتکاب جرم محصور در فضای حقیقی نیست. دنیایی وسیع و بی ­پایان در عصر تکنولوژی پیش روی مجرمان قرار گرفته است که به نام فضای مجازی بسیاری از قواعد فضای حقیقی را درنوردیده است. خصوصیات منحصر به فرد فضای مجازی به گونه ای است که ارتکاب جرم در این فضا هر روز بیشتر می­شود و تعداد بیشتری از مجرمان به سوی آن سوق پیدا می کنند. رشد اینترنت و فراگیر شدن آن از اصلی ترین علل رخنه کردن فضای سایبر یا همان فضای مجازی در بین تمام جوامع است.

وجود ویژگی­های گمنامی، بین المللی بودن، محصور در زمان و مکان نبودن و وجود مشکلات در زمینه­ قانونگذاری و تعقیب و کشف جرم، مجرمان را به ارتکاب جرم در این فضا هر روز بیشتر ترغیب می­ کند. لذا شناخت این دنیای جدید به عنوان خاستگاهی مجذوب  برای ارتکاب جرم امری بسیار مهم است.

ما در این مبحث قصد داریم تا ضمن تشریح مفهوم فضای مجازی،

به برخی از بزه دیدگی های اطفال در این فضا اشاره کنیم. البته مسلم است که به گونه های بزه دیدگی خواهیم پرداخت که بتوان نقش سازمانهای غیر دولتی را برای پیشگیری از آن تبیین کرد. در همین آغاز نیز باید خاطر نشان کنیم متأسفانه سازمانهای مردم نهاد در این زمینه ها فعالیت چندانی ندارند. این در حالی است که همه ما میدانیم با گسترش استفاده روز افزون از کامپیوتر و اینترنت مجرمان نیز دست به کار شده و انواع ترفندهای مجرمانه را علیه اهداف خود در فضای مجازی به کار می برند. در این میان کودکان به دلیل نا آگاهی و آسیب پذیری بیشتر، نیاز به آموزش و حمایت فراوانی دارند. ما در این مبحث طی چهار گفتار ابتدا مفهوم فضای مجازی را توضیح داده و به برخی از مشکلات پیشگیری در فضای سایبر اشاره میکنیم در دو گفتار بعدی به برخی بزهدیدگی های اطفال در این فضا میپردازیم و در گفتار پایانی اهمیت نقش سازمان های مردم نهاد را در پیش گیری از بزهدیدگی اطفال از نظر می گذرانیم.یاد آور میشویم که بزهدیدگی در فضای مجازی بسیار گسترده تر از آن چیزی است که ما در این جا بدان اشاره میکنیم لیکن برخی از این بزهدیدگی ها از موضوع ما خارج می باشند که خواننده محترم را به منابع مربوط راهنمایی می نماییم.

گفتار اول: تعریف وتاریخچه و مفهوم فضای مجازی (سایبری)

این گفتار در بند اول به تعاریف صورت گرفته از فضای سایبر وهم چنین تاریخچه آن می پردازد و در بند دوم مفهوم آن را بررسی می کند. در بند سوم نیز بر آنیم تا مشکلات خاص پیشگیری را در فضای مجازی مورد مطالعه قرار دهیم.

بند اول: تعریف فضای سایبر و تاریخچه­ی آن

فضای سایبر از دو کلمه ی فضا معادل واژه «space» و سایبر معادل واژه «cyber» تشکیل شده است.

فضا بر چند جنبه دلالت دارد: فضا گستره­ی بی­کران واقعی است، یعنی شامل چیزهایی می­شود که در یک لحظه نمی­توان همه را به چنگ آورد. از جنبه­ی دیگر بر حرکت آزاد و توانایی دیدار از مکان­های مختلف دلالت دارد و متضمن مفاهیمی مثل فاصله، جهت و بعد است.

واژه­ی سایبر به علم «سایبرنتیک» اشاره دارد که خود از کلمه یونانی «kubernao» به معنی راندن و هدایت کردن ناشی می­شود و بر هدایت کشتی و هواپیما از طریق داده­های الکترونیکی دلالت ضمنی دارد.

واژه­ی «cyber» در انگلیسی پیشوند و در فارسی یک پسوند است. در ترجمه­ی فارسی این لغت معمولاً سه اصطلاح رایانه ای، سایبر و آن­لاین به کار برده می­شود، مثل دنیای مجازی آن­لاین (cyber space)، بزه­های سایبری (cyber crime). این ترجمه­ها دقیق نسبت و هر چند گاهی لفظ مجازی به عنوان معادل آن گرفته می­شود اما چون سایبر بیانی از موضوعات واقعی و قابل مشاهده اما غیرقابل لمس است نمی­تواند بر لفظ مجاز که به موضوعات ذهنی و تصوری اشاره دارد حمل شود.[۲۴]

فضای سایبر یک فضای منفعل داده محور مثل کتابخانه نیست بلکه کانال­های ارتباطی با دنیای واقعی دارد که تاثیر و تاثر دو جانبه با دنیای واقعی دارند. با این همه باز هم نمی­توان گفت سایبر کجاست؟ تعریف چنین فضایی که بخشی از آن را امواج الکترومغناطیسی، بخشی را نور و بخشی را الکتریسیته تشکیل می­دهد مشکل است.

روح فضای سایبر همان داده­هاست و داده بر هر ماده و شیء که جریان دارد صادق است. یک وب سایت مجموعه ­ای از داده­هاست که بر روی صفحه­ی رایانه ظاهر می­شود و ما وقتی از صفحه ای به صفحه دیگر می­رویم یا از طریق پیوندها «link» وارد صفحات دیگری می­شویم، در واقع در داخل دریایی از بسته­های داده گردش و برخی از این بسته­ها را باز و بررسی می­کنیم.[۲۵]

تعاریف متعددی از فضای سایبر «cyber space» شکل گرفته است. در یک تعریف فضای سایبر مجموعه ­ای به هم پیوسته از موجودات زنده دانسته شده است که از طریق کامپیوتر و ارتباطات راه دور بدون در نظر گرفتن جغرافیای بخش با هم ارتباط دارند. در تعریفی دیگر، اثر فضا و اجتماع شکل گرفته توسط کامپیوتر، شبکه ­های کامپیوتری و کاربران دانسته شده که زمانی که کاربران آن­لاین باشند موجودیت پیدا می­ کند. در تعریفی دیگر فضای سایبر توهم و تصور باطل توافقی دانسته شده است که انسان­ها آفریده آن اند.[۲۶]

عبارت فضای سایبر را اولین بار ویلیام گیبسون[۲۷] در داستانش به نام «neuromacer» در سال ۱۹۸۴ به کار برد.

پیش از آنکه فضای سایبر به عنوان فناوری ظاهر شود در مورد ارتباط با امکان وجود حقیقت مجازی اظهارنظر شده بود. افلاطون در کتاب «جمهوریت» به تمثیل معروف غار اشاره می­ کند و می­گوید «آنچه حقیقت واقعی است بیرون غار است و ما سایه­­های آن بر دیوار غار هستیم» او می­گوید ما حقیقت مجازی هستیم و این یک فریب است که فکر می­کنیم حقیقت واقعی هستیم.

فلاسفه­ی معاصر نیز از جمله دیوید دوچ[۲۸] در اثر خود به نام «ساخت واقعیت» به حقیقت مجازی اشاره می­ کند و می گوید «بگذارید ملتی را تصور کنیم که در آن هرکس از بدو تولد به یک ساختار شبکه حقیقت مجازی وصل می­شود و در آن فضا غوطه می­خورد و هرگز نمی­تواند تصور کند که زندگی شکل دیگری دارد و     اولین کسانی که تصور کنند زندگی دیگر می ­تواند جایگزین زندگی ما شود مورد تمسخر واقع می­شوند.»[۲۹] در هر حال آنچه که مسلم است این است که اتفاق نظر در زمینه­ تعریف فضای سایبر وجود ندارد و تعاریف صورت گرفته هیچ­کدام به صورت دقیق معنای فضای مجازی را مشخص نمی­کنند. اما شناخت فضای مجازی بیشتر با توجه به اوصاف و ویژگی­های بارزی که دارد و تبیین بیشتر مفهوم آن صورت می­گیرد

بند دوم: مفهوم فضای سایبری

تعاریف متعددی از مفهوم فضای سایبری صورت گرفته است که این تعاریف فضای سایبر را یا به عنوان جهانی دیگر در عرض جهان فیزیکی مطرح کرده­اند یا آن را همچون منبعی حاوی اطلاعات عظیم که تبادل اطلاعات در آن صورت می­گیرد ذکر کرده­اند، یا به فضای مجازی با دید سخت­افزاری نگریسته­اند و آن را تشکیل یافته از اتصال بیشماری از رایانه­ها و سامانه­ها می­دانند.ما دراینجا در دو بخش به تبیین دو دیدگاه از این دیدگاه ها میپردازیم.

الف: فضای سایبر، جهانی دیگر:

فضای سایبر واژه ای است افسانه ای در داستان­ها، اما این فضا امروزه در عصر تکنولوژی در دنیای رایانه و اینترنت واقعیت پیدا کرده است. اما این واقعیت خود شکل مجازی است و استعمال فضای سایبر برای محیط تبادل اطلاعات دیجیتالی از حیث ناملموس بودن آن، بی­ شباهت به استعمال این واژه در داستان­های تخیلی نیست.

برگرفتن فضای سایبر از داستان­های تخیلی شاید گواه بر اغراق تعریف آن به جهانی دیگر باشد. به هر صورت برخی از تعاریف صورت گرفته متضمن این است که آن را به صورت یک دنیای جدید معرفی کند. در تعریفی بر همین مبنا فضای سایبر دنیای جدید خلق شده به وسیله­ی شبکه ­های رایانه­ای تعریف شده است.[۳۰]

فضای سایبر اگر با فضای ذهن مقایسه شود نمود بیشتر و برجسته­تری از خود می­نمایاند. در دنیای حقیقی آنچه را نمی­توان دید و انجام داد ولی در ذهن می­توان تصور کرد، در فضای سایبر قابل رؤیت است. پس به واقع می­توان فضای سایبر را دنیایی جدید نامید. تعبیر فضای سایبر به دنیای جدید با ظهور و گسترش اینترنت شهرت گرفت در حالیکه سایبر قبل از ظهور اینترنت با رادیو و تلویزیون  و تلفن هم به نوعی جلوه گر بود.

ب: فضای سایبر دنیایی برای اطلاعات

فضای سایبر با توجه به محتوای آن فضای اطلاعات نامیده می­شود. در واقع آنچه که در این فضا از حیث نرم­افزاری مشاهده می­شود چیزی جز داده و اطلاعات نیست. از این­رو سایبر دنیایی از اطلاعات گوناگون است که یا ذخیره شده ­اند و یا در حال گردش هستند. در تعریفی بر همین مبنا آمده است فضای سایبر ناظر به کلیه­ی منابع اطلاعاتی قابل دسترس در شبکه ­های رایانه­ای است.[۳۱]

نامیدن فضای سایبر به عنوان منبع اطلاعات هرچند این مزیت را دارد که بر رکن اساسی این فضا یعنی محتوای آن که شامل داده و اطلاعات است مبتنی می­گردد اما در این صورت تنها به ویژگی ایستایی بودن فضای سایبر تاکید کرده ایم و از پویایی و قابلیت­های فراوان آن چشم پوشیده ایم. زیرا این معیار را اصل قرار دادن به معنی آن است که این فضا بیشتر در ذخیره­ سازی و نگهداری اطلاعات کاربرد دارد در حالیکه این قابلیت را یک سامانه رایانه­ای نیز به تنهایی دارد.

ما در این جا سعی کردیم ضمن رعایت اصل اختصار در تبیین مفهوم فضای مجازی، ذهن خواننده را برای ورود به مطالب بعدی آماده کنیم. در بند بعد نیز به مسائل پیش روی پیشگیری در فضای سایبر اشاره میکنیم.

ج: پیشگیری در فضای سایبر مشکلات و موانع

ارتکاب جرم در فضای سایبر به مراتب بیشتر از فضای حقیقی است. در یک تحقیق تجربی در دانشگاه لستر انگلیس مشخص شد که ۳۰ درصد کاربران که با قصد انجام کارهای قانونی وارد فضای مجازی می­شوند بعد از مواجهه با آماج­های غیرقانونی مرتکب جرم می گردند. اگر آن دسته از افراد که به قصد ارتکاب بزه وارد فضای سایبر و اینترنت میشوند را هم به این آمار اضافه کنیم نتیجه وحشتناک خواهد بود. جرم­شناسان در بیان این تفاوت فاحش عللی را ذکر می­ کنند که عمدتاً مبتنی بر گمنامیو نیز رهاپنداری یا ولنگاری[۳۲] است.[۳۳]

امروزه استفاده از اینترنت به عنوان اصلی­ترین قسمت از فضای مجازی با توجه به خصوصیات منحصر به فرد کاملاً تحریک­آمیز، افراد را به سوی ارتکاب جرم سوق می­دهد.

ارتکاب جرم در فضای خلوت و بی­نام و نشان که از خصوصیات بارز فضای مجازی است مانعی جدی برای پیشگیری محسوب می­شود. لازمه­ی پیشگیری کردن شناخت مشکل و پیش ­بینی کردن آن است اما ارتکاب جرم در خلوت و بدون نظارت و کنترل پیشگیری را به شدت با مشکل مواجهه می­ کند. شخص مجرم بدون مشاهده­ کسی یا حتی بهتر از آن، بدون آن­که کسی مزاحم او باشد براساس میل و رغبتش رفتار می­ کند. این ویژگی یعنی ارتکاب جرم در حریم امن و ناشناس ماندن باعث شده افراد در عرصه­ مجازی چهره دیگری از خود نشان بدهند. چه بسا افراد به ظاهر محترم در فضای حقیقی تمایلات مجرمانه خود را در فضای مجازی بروز دهند.