نظریه «توسعه پایدار شهری»، حاصل بحثهای طرفداران محیط زیست، در باره مسایل زیست‌محیطی به خصوص محیط زیست شهری است، که به دنبال نظریه «توسعه پایدار» برای حمایت از منابع طبیعی ارائه شد. در این نظریه، موضوع نگهداری منابع برای حال و آینده از طریق استفاده بهینه از زمین و وارد کردن کمترین ضایعات به منابع تجددناپذیر مطرح است.
نظریه توسعه پایدار شهری، موضوعهای جلوگیری از آلودگیهای محیط شهری و ناحیه‌ای، کاهش ظرفیتهای تولید محیط محلی، ناحیه‌ای و ملی، حمایت از بازیافتها، عدم حمایت از توسعه‌های زیان‌آور و از بین بردن شکاف میان فقیر و غنی را مطرح می‌کند. همچنین راه رسیدن به این اهداف را با برنامه‌ریزیهای شهری، ناحیه‌ای و ملی، که برابر با قانون، کنترل کاربریها در شهر است، می‌داند. این نظریه، به مثابه دیدگاهی راهبردی، به نقش دولت در این برنامه‌ریزیها، اهمیت بساری می‌دهد و معتقد است، دولتها باید از محیط زیست شهری، حمایت همه جانبه‌ای کنند.
این نظریه، پایداری شکل شهر، الگوی پایدار سکونتگاه ها، الگوی مؤثر حمل و نقل و نیز شهر را در سلسه مراتب ناحیه شهری بررسی می‌کند، زیرا ایجاد شهر را فقط برای لذت شهرنشینان می‌داند (زیاری، ۱۳۷۸، صص، ۱۷- ۱۸).
توسعه پایدار شهری، از طریق تصمیم‌گیری مشارکتی و در سطح محلی امکانپذیر می‌گردد، زیرا، این سطح، مماس با نیازهای روزمره زندگی افراد است. در این میان، وظیفه اصلی دولت مرکزی، ایجاد تسهیلات، حمایت همه جانبه و برداشتن موانع است، و در عین حال بایستی از مداخله در اداره امور محلی پرهیز کند (شفیعی، ۱۳۷۹،ص،۳۹)
از آنجا که مسیر اصلی تمام جوامع بشری، حرکت به سوی شهرنشینی است، بدیهی است که رسوبات پس مانده‌های انسجام درونی جوامع، قبل شهرنشینی، نقش سازنده‌ای در اداره امور شهرها دارند و بستر مناسبی را برای تحقق آنچه که «توسعه پایدار شهری» نامیده شده است، فراهم می‌سازند. آنچه در توسعه پایدار شهری اهمیت زیادی دارد، این است که در هر شهر، برنامه‌ریزی به وسیله مقامات محلی، می‌تواند، دسترسی به نیازهای روزمره زندگی را در ابعاد مختلف و برای گروه های مختلف سنی فراهم سازد (پیشین ،ص،۳۸)
توسعه پایدار، منحصر به مسایل زیست- بوم نیست، بلکه جنبه‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی آن نیز دارای اهمیت زیادی است و «عدالت اجتماعی»، به عنوان رکن اساسی توسعه پایدار شهری، در زمینه تلاش برای توزیع عادلانه درآمد ثروت بین آحاد ملت نقش مهمی را ایفاء می‌کند.
بدین ترتیب، ملاحظه می‌شود که ابعاد اجتماعی در توسعه پایدار شهری اهمیت فراوانی دارد و در نخستین دهه قرن ۲۱، می‌بایست بحث «توسعه انسان محور»، جایگزین مباحث قبلی گردد.
یکی از ملزومات دستیابی به توسعه پایدار شهری، خلق چشم‌اندازهای زیبا و موزون است. وجود آلودگی چشم‌انداز، حاکی از نابرابری اجتماعی-اقتصادی، در میان ساکنان یک شهر است و آلودگیهای فضایی، محصول فرایندهای نابرابری ساز در جامعه میباشد. تمرکز فقر در فضای جغرافیایی معینی، نه تنها به آلودگی چشم‌انداز منجر می‌گردد، بلکه زمینه افزایش جرم و جنایت را نیز فراهم می‌آورد. افزایش جرم و جنایت و سایر ناهنجارهای اجتماعی در شهر، «توسعه پایدار شهری» را نامقدور می‌سازد. و به تعبیر پیترهال، جغرافیدان معروف انگلیسی، کابوس شهر را به جای شهر سالم و پایدار به وجود می‌آورد. از ویژگیهای کابوس شهر،
میتوان به ناامنی، هراس، افسردگی و نگرانی شهروندانش اشاره کرد.
از این رو، برای ایجاد شهری مطلوب و سالم و دارای توسعه پایدار، ناگزیر، بایستی ابعاد اجتماعی-اقتصادی توسعه را در نظر گرفت و با تأمین «عدالت اجتماعی»، از بحرانها، تنشها و چالشهای مختلف جلوگیری کرد.
افزایش آگاهی مدیران شهری در کشورهای در حال توسعه، در مورد ابعاد گوناگون توسعه و اجرای اقداماتی که به تعامل اجتماعی بینجامد، زمینه استقرار «توسعه پایدار شهری» را فراهم می‌سازد.
«دیوید هاروی» در کتاب «عدالت اجتماعی و شهر» می‌نویسد: «بر اساس «اصل عدالت اجتماعی»، جامعه باید برای کاهش خطرهای اجتماعی، مخارج بیشتری تقبل کند (حاتمی‌نژاد، ۱۳۸۰، صص ۷۸ – ۸۰)
جزییات بیشتر درباره این پایان نامه :
دانلود پایان نامه ارشد: مدیریت پایدار شهری با تاکید بر مشارکت شهروندان
۲-۱۰-شهرسازی پایدار
ارتقاء کیفیت زیست پایدار، محوری‌ترین رویکرد پایدار شهرسازی است. این ویژگی که وجوه مختلف اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و زیست‌محیطی را در بر می‌گیرد، از دیدگاه های مختلف در سطح جهان و در مراکز پژوهش، و مراجع دانشگاهی مورد تأکید است. از جمله این مراکز، رویکرد بانک جهانی است که بر این وجه از حیات شهری پایدار معطوف است و زمینه‌های تأثیرگذار را در جهت شهرسازی پایدار در بر می‌گیرد. بانک جهانی، ارتقاء کیفیت زندگی و توسعه شهری پایدار را در گرو تحقق شرایط زیر می‌داند.
قابل زیست بودن: این امر نیازمند تأمین محیط‌زیست سالم، امنیت اجتماعی، تأمین رفاه، توسعه پایدار شهری عمومی در فرایندهای تصمیم‌گیری برای همه شهروندان، فرصتهای شغلی و جز اینها به عنوان حداقل معیارهای توسعه شهری پایدار است.
برخورداری از مدیریت محلی کارآمد: در شرایط پویایی توسعه شهری، بهره‌وری بازار زمینهای شهری، مسکن، رفت و آمد شهری، تدوین برنامه‌های شهرسازی، و در نهایت شهرسازی پایدار، در گرو نظام اداری و مدیریت محلی کارآمد و مطلوب است.
رقابت‌پذیری: شهر پایدار شهری است که برخوردار از زیربنای قوی اقتصادی و متکی به نقش رقابتی خود است، بویژه در شرایط رشد شتابان، اتکاء به رقابت و مدیریت مطلوب محلی، قابلیت زیست و پایداری را فراهم می‌سازد.برخورداری از نظام اعتبار بانکی: شهر پایدار نیازمند نظام مالی پایدار و عادلانه‌ای برای رشد اشتغال و درآمد است. قابلیت اعتبار بانکی، به معنای سلامت مالی است (ارجمندنیا، ۱۳۷۹،ص،۳۸)
شهرهای پایدار، زمانی شکل خواهند گرفت که، افراد جایی را که در آن زندگی می‌کنند، از آن خود بدانند و شیوه‌های زندگیشان را به صورتی مناسب تغییر دهند (نجاتی حسینی، ۱۳۸۰،ص،۵۸)
۲-۱۱- مجموعه پروژه‌های انجام شده در شهرداری تهران در زمینه مشارکت شهروندی
۲-۱۱-۱- پروژه شهر سالم
این پروژه به منظور ارتقاء و اعتلای مستمر سلامت جسمی، روحی، روانی و اجتماعی شهروندان در محله ۱۳ آبان در سال ۱۳۷۰ به اجرا درآمد. اساس کار مبتنی بر جذب ابتکارات و خلاقیتهای خودجوش مردم محله، نظرسنجی از مردم درخصوص ایجاد مراکز و ارائه خدمات مختلف ورزشی، فرهنگی، تفریحی، بهداشت و جلب مشارکت گروه‌ها، تشکل‌ها، افراد، دانشجویان، جوانان، زنان و صاحب‌نظران بود. در این طرح به منظور بررسی مسائل مطرح شده از سوی ساکنان محله، کمیته‌های بهداشت، آموزش، خدمات شهری، اشتغال و درآمد، ورزش و مشارکتهای مردمی تشکیل و پیشنهادات آنها در ستاد شهر سالم تصویب گردیده و پس از تبادشل نظر و ارائه طرحهای تحقیقاتی، برای تصویب به شورای کار‌شناسی ستاد شهر سالم ارجاع داده می‌شدند.
۲-۱۱-۲- طرح شهردار مدرسه
این طرح به منظور ارائه مدلی از مشارکت داوطلبانه دانش‌آموزان در امور مختلف مرتبط با مسائل شهری، ایجاد بستر اجتماعی و فرهنگی مشارکتپذیری و مشارکت‌جویی در جامعه و با توجه به جایگاه مدرسه و نهاد آموزش و پرورش در فرآیند جامعه‌پذیری طراحی شده است. همچنین ترویج روحیه مشارکت در بین دانش‌آموزان و تربیت نسلی که نسبت به مسائل پیرامون خود حساس، مسئولیت‌پذیر و مشارکت‌جو باشند، از راهبردهای طرح فوق بوده است. طرح شهردار مدرسه از سوی دکتر پرویز پیران به شهرداری تهران پیشنهاد شد و متعاقباً به تصویب رسید. این طرح در سال ۷۳-۱۳۷۲ به صورت آزمایشی در ۲۰ مدرسه راهنمایی تهران که به شیوه علمی انتخاب شده بودند به اجرا درآمد و در ادامه منجر به تعمیم طرح در سطح ۴۰ مدرسه در سال ۷۴-۱۳۷۳ گردید.
براساس این طرح دانش آموزان مقاطع راهنمایی و دبیرستان ابتدا کاندیداتوری خود را برای پذیرش مسئولیت‌های شورای مدرسه، شهرداری مدرسه و معاونت‌های آن اعلام کرده و در فرصت تبلیغات انتخاباتی تواناییهای و برنامه‌های خود را برای دانش آموزان دیگر مطرح می‌نمایند. سپس با رای دانش‌آموزان شهردار و اعضای شورای مدرسه و ۸ نفر از معاونین انتخاب میشوند. کارشناسان و رابطین طرح در مناطق ۲۲گانه شهرداری و۲۰گانه آموزش و پرورش مسئولیت توجیه انتخاب‌شوندگان را بر عهده دارند و امکانات خود را برای حمایت از طرحهای شهردار مدرسه اعلام می‌نمایند.
از اهداف این طرح میتوان به موارد ذیل اشاره نمود:
آگاهی از مسائل شهری در محیط مدرسه،
سازماندهی ظرفیتها و توانمندیهای دانش‌آموزان،
تقویت روحیه مشارکتپذیری،
ایجاد انگیزه و نشاط برای مشارکت در فعالیتهای اجتماعی،
آشنا کردن دانش‌آموزان با ساختار شهرداری و تقسیم کار سازمانی،
ارائه آموزشهای شهروندی، الگوسازی مناسب برای نوجوانان جهت نقشپذیری اجتماعی و ایجاد آمادگی برای حضور فعال در جامعه.
شهرداری تهران؛ طرح اجرای شهردار مدرسه، شرکت توسعه فضاهای شهری، ۱۳۷۴
۲-۱۱-۳-طرح غنچههای شهر
در این طرح سعی گردید از طریق آموزش اعضای خانواده آنها را برای پذیرش اعضای جدید آماده سازد و از طریق تمرین یک سری از رفتارها و جلب مشارکت کودکان، آنان را افرادی با آمادگی جسمی و روحی و ضریب مشارکتی بالا بار بیاورند.
آشناسازی کودکان با اصول شهروندی با اتکاء به روش‌های آموزشی مناسب، آموزش کودکان در قالب نمایش و برنامه‌های تلویزیونی، آموزش مهارتهای مشارکتی به کودکان از اقداماتی بوده که در چارچوب این طرح به انجام رسیده اند.
تشکیلات ساختاری و ارکان این طرح به شرح ذیل پیش بینی شده است.
شورای سیاستگذاری متشکل از معاونت امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران، مشاور شهردار و مدیرکل امور بانوان، مدیرکل آموزش و مشارکتهای شهروندی و تعدادی از کارشناسان و متخصصین خبره در امور کودکان،
ستاد مرکزی طرح که نقش برنامه ریزی، پژوهش، آموزش، هدایت، هماهنگی، کنترل و نظارت بر اجرا را بر عهده دارد و متشکل از اداره کل آموزش و مشارکتهای شهروندی و صاحب‌نظران متخصص در رشتهها و حوزههای مختلف علمی است.
ستاد غنچههای شهر مستقر در مناطق ۲۲گانه که نقش نظارت بر حسن اجرای مصوبات ستاد مرکزی و ارزیابی مستمر طرح را بر عهده دارد.
رابطین خانواده که اصلیترین وظایف آنها ایجاد ارتباط بین خانوادهها و ستاد و انجام نیازسنجی محله و اعلام نیازها به ستاد مرکزی برای تدوین مطالب آموزشی است.
۲-۱۱-۴- طرح شورایاری محلات
تشکیل شورایاری محلات شهر تهران را میتوان فراگیرترین الگوی مشارکت سازماندهی شده در تهران دانست. با تشکیل شوراهای اسلامی شهر و روستا، اگرچه گام بلندی در جهت تحقق مشارکت مردمی به صورت قانونمند برداشته شد. ولی با توجه به مطالبات گسترده و متنوع مردم در سطح ۳۷۴ محله شهر تهران ضرورت ایجاد نهادی مردمی در سطح محلات به منظور بسط اندیشه مشارکتی و استفاده از توانمندیهای شهروندان توسط دکتر پیران پیشنهاد گردید و توسط شورای اسلامی شهر تهران به تصویب رسید. طرح مذکور در دو دوره فعالیت شورای اسلامی شهر تهران وارد فاز اجرایی شد و برنامه‌ها و اقدامات متعددی در راستای آن انجام گرفته است. از زمان ارائه پیشنویس اولیه تاکنون مراحلی شامل تدوین طرح اجرایی، برگزاری دو دوره انتخابات شورایاری‌ها، راهبری و آموزش انجمن شورایاری‌ها انجام پذیرفته است.
اهداف این طرح عبارت بودند از:
عینیت بخشیدن به مشارکت شهروندان در سطح محلات،
برقراری ارتباط پایدار بین ساکنین محلات و مدیریت شهری،
تطابق بیشتر مدیریت شهری با خواسته‌های مردم،
