الف- تدابیر کمیته بهداشت و درمان و تغذیه
مطابق ماده۱۱۰ آیین نامه اجرایی سازمان زندانها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور« بهداری موسسه یا زندان مکلف است برای پیشگیری از سرایت بیماری­های واگیردار مانند بیماری­های آمیزشی، سل، ایدز و نظایر آن وارد عمل شده، با بهره گرفتن از همکاری و کمک مالی و فنی وزارتخانه­ها و موسّسات و انجمن­ها نسبت به تهیه محل و دارو برای درمان کامل بیماران یاد شده و هم چنین معتادان مواد مخدر یا الکل اقدام نماید.» کانون اصلاح و تربیت نیز برای حفظ سلامت جسمی و روانی مددجویان اقدام به ایجاد بهداری و بخش روانشناسی کرده است و با ارائه برنامه غذایی استاندارد و مورد تایید کارشناسان و متخصصین امور تغذیه به آشپزخانه برنامه غذایی مدوّن ابلاغ نموده ­اند.

۱-مشاوره و روان درمانی مددجویان و خانواده آنها
روانشناسی در حفظ آرامش روانی و تسکین آلام درونی اطفال و نوجوانان نقش بسیار مهمی را بر عهده دارد. روانشناس باید با بهره گرفتن از نتایج تحقیق و پژوهش اجتماعی، علل نارضایتی روانی و عدم سازگاری اجتماعی محکومان را مورد بررسی قرار دهد و برای درمان آنان اقدامات مقتضی را به عمل آورد. روانشناس به عنوان یک علم در بهزیستی جوامع انسانی نقش بس مهم یافته است و امروزه نقشی ارزنده در ارتباط با جرم و مجرم در جوامع دارا می­باشد.

روانشناس برای رسیدن به اهداف زیر تحقیق و تلاش می­نماید:

بررسی زمینه های روانی بروز جرم و تلاش جهت رفع این زمینه­ها، عمدتاً از طریق ارتقا سطح بهداشت روانی ممکن می­گردد؛
هماهنگی در مراحل قضایی از طریق شناخت شخصیت مجرم و انگیزه­های او و داشتن ارتباط تنگاتنگ با محاکم قضایی جهت شناخت بهتر و روند دقیق برای مجازات مناسب؛
خدمات­دهی در ندامتگاه­ها و بویژه در کانون اصلاح و تربیت؛
مهیا نمودن پذیرش اجتماعی و رفع مسایل مجرم پس از ترخیص و کمک به تامین بهداشت روانی او در نهایت ایجاد دیدگاهی در او نسبت به خود و دنیا و داشتن درکی واقع بینانه به امور خود.[۱]
روانشناس با انجام مصاحبه تشخیصی، آزمونهای شخصیتی، مشاوره فردی و گروهی، مشاوره خانوادگی و آموزش مهارت های زندگی سعی دارد که علّت­های ارتکاب جرم را در طفل بزهکار کشف نماید و با توجه به عواملی که در ارتکاب بزه موثر بوده راه های اصلاحی و درمانی مقتضی تجویز نماید تا فرد بزهکار هر چه سریعتر اصلاح شده و به زندگی عادی خود در اجتماع بازگردد.

هر یک از گروه­های پنجگانه در کانون اصلاح و تربیت یک نفر روانشناس متخصص دارند که هر روز از گروه خور بازدید به عمل می­آورد و کلاس­های مشاوره و آموزش مهارت های زندگی را به صورت گروهی و فردی برگزار می­ کند. هر یک از مددجویان که در هنگام تشکیل پرونده شخصیتی مشخص شده دارای اختلال روانی است به طور مرتب توسط روانشناس گروه مورد مشاوره قرار می­گیرد و نسبت به بقیه مددجویان در اولویت درمانی بالاتری قرار دارد. روانشناس برای چنین افرادی، برای تغییر در وضعیت روانی و بهبود وضعیت او برنامه اصلاحی خاصّی را تهیه و پیشنهاد و اعمال می­ کند. روانشناسان هر روز بعد از ظهر در سالن ملاقات حاضر می­شوند و با خانواده مددجویان نیز مشاوره می­ کنند و اگر اطلاع یابند که علّت بزهکاری اطفال به اختلالات روانی والدین برمی­گردد، اقدام به ارائه راهکارهای درمانی برای آنها نیز می­

کنند تا با رفع مشکلات روانی خانواده مددجو، آنها مجدداً بتوانند در کنار هم به زندگی ادامه بدهند.

۲-مراقبت های پزشکی و بهداشتی
مطابق مادع ۱۱۱ آیین نامه اجرایی سازمان زندانها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور« بهداری موسسه یا زندان موظف است از محکوم تازه وارد معاینه های کامل پزشکی به عمل آورده، در صورت لزوم با انجام آزمایش های تشخیص طبی برنامه ریزی و حسب مورد نسبت به درمان یا معرفی وی به مراکز مربوط اقدام نماید. کلیه اقدام های پزشکی باید در پرونده محکوم درج گردد.» در کانون اصلاح و تربیت واحد بهداشت و درمان وجود دارد و مددجویان پس از ورود به کانون توسط پزشک مورد معاینه قرار می­گیرند و چنانچه به بیماری خاص مبتلا باشند یا از دارویی به طور دائم استفاده می­ کنند بلافاصله بایستی پزشک کانون را مطّلع نماید. در طول مدت نگهداری چنانچه مددجویی بیمار شود حق مراجعه به بهداری را در تمام ساعات شبانه روزی با هماهنگی مراقبین خواهد داشت. اگر بیماری مددجو قابل درمان در بهداری محل نگهداری باشد پزشک کانون اقدام به مداوا خواهد نمود. ولی اگر بیماری و یا شکستگی خارج از توان بهداری محل نگهداری باشد و یا اینکه بیمار نیاز به عمل جراحی اورژانسی داشته باشد بعد از انجام هماهنگی­های لازم بیمار به بیمارستان خارج از کانون توسط مراقبین انتظامی اعزام خواهد شد. به منظور تسریع در امر پذیرش اداره کل زندانهای استان تهران با برخی از بیمارستانهای خارج از زندانها و کانون های اصلاح و تربیت قرارداد همکاری امضا می­نماید.

پزشک بهداری کانون در هر روز سه وعده از وضعیت خوابگاهها و گروه ها بازدید به عمل می­آورد و در طول روز ۲ تا ۳ ساعت به معاینه و مداوای مددجویان در محل خوابگاه آنها می ­پردازد. سه روز در طول هر هفته مددجویان توسط ارتوپد، چشم پزشک و دندان پزشک مورد معاینه قرار می­گیرند.

از جمله برنامه هایی که برای پیشگیری توسط بهداری کانون انجام می­گیرد عبارتند از:

برنامه ­های آموزشی فردی و گروهی در غالب کلاس­های آموزشی بهداشتی که همه روزه در ساعت معین برگزار می­شود؛
تشکیل کلینیک مثلّثی برای آموزش در مورد بیماری­های ایدز، بیماری­های مراقبتی، اعتیاد، هپاتیت و…؛
تشکیل کلاس­هایی در مورد آثار زیان بار مواد مخدر و کلاس NA برای کسانی که اعتیاد سنگین به مواد مخدر دارند؛
آموزش در خصوص حفظ بهداشت عمومی خوابگاه­ها و تعویض و شستشوی به موقع پتوها؛
آموزش در خصوص بیماری های واگیردار و مشکلات بهداشتی که در مراکز پر تجمع زیاد اتفاق می­افتد؛
بهداری کانون در صورت شیوع بیماری های واگیردار اقدام به واکسیناسیون مددجویان می­ کند و برای پیشگیری اقدام به گندزدایی، جرم­زدایی و سم­پاشی خوابگاه­های مددجویان می­نماید.

در خصوص مراقبت های بهداشتی به هنگام ورود به کانون بسته­ای بهداشتی شامل مسواک، خمیردندان، حوله، صابون، شامپو، و لباس زیر در اختیار مددجویان قرار می دهند. هنگامی که مددجو را از واحد پذیرش و تشخیص به خوابگاه انتقال می­ دهند یک بسته لوازم شامل روبالشتی، به تعداد کافی ملحفه در اختیار آنها می­گذارند.

۱-۲-برنامه ­های روزانه و تغذیه
در دستورالعمل اجرایی قسمت اصلاح و تربیت برای مددجویان برنامه روزانه تهیه و برطبق آن برنامه فعالیتهای روزانه را انجام می­ دهند. برنامه روزانه کانون اصلاح و تربیت به شرح ذیل است:

هر روز ۶ صبح بیدار باش و از ساعت ۶ الی ۲۵/۶ مددجویان نماز صبح می­خوانند و تا ساعت ۴۰/۶ دقیقه باید نظافت شخصی را با نظارت مربیان انجام بدهند. ساعت ۴۰/۶ الی ۳۰/۷ زمان صرف صبحانه و به مدت پانزده دقیقه ورزش صبحگاهی اجباری برای مددجویان در نظر گرفته شده است. از ساعت ۸ تا ساعت ۱۲ مراقبین مددجویان را به گروه های مختلف تقسیم و به کارگاهها، مدارس و کلاس های درس می­برند، بعد از اتمام کلاس ها مددجویان نماز ظهر را به صورت جماعت می­خوانند و ساعت ۳۰/۱۲ دقیقه زمان صرف نهار می باشد. بعد از ظهر مددجویان برطبق برنامه تنظیمی می­توانند از سالن ورزشی، مطالعه آزاد و هواخوری، ملاقات و … استفاده کنند. بعد از ادای نماز جماعت مغرب و عشا با توجه به نیمه اول یا نیمه دوم فصل ساعت ۳۰/۱۹ یا ۱۹ به صرف شام می­روند.ساعت ۲۲ زمان خاموشی است. در ضمن نیم ساعت قبل از خاموشی باید نظافت خوابگاه هر شب انجام بگیرد.

طرز تنظیم برنامه غذایی اطفال و نوجوانان که در حال رشد جسمی هستند، یکی از مسایل مهم و قابل توجه است. غذا بایستی متناسب با فصول سال و با توجه به موقعیت جغرافیایی محل نگهداری تهیه و برای تقویت جسمی اطفال و نوجوانان متضمن کالری مورد نیاز بدن آنها باشد. یک شخص عادی در موقع استراحت حداقل به ۲۰۰۰ کالری و در موقع کار و فعالیت به ۲۷۰۰۰ کالری نیاز دارد. غذای روزانه طبق آیین­نامه هر زندان باید سه وعده (­صبحانه، نهار، شام) توزیع گردد.[۲]

حداقل برنامه غذایی عبارت است از: نان، پنیر و چای برای صبحانه و نهار و شام، سبزیجات تازه یا خشک، برنج، سیب زمینی، پیاز، حبوبات، انواع لبنیات، تخم مرغ و میوه فصل می باشد و در هر هفته حداقل سه بار به محکومان نهار و شام با گوشت داده می شود. نوع غذا برای کلیه محکومان طبق برنامه تنظیمی در اوایل هر سال به مدت یک سال طبخ و توزیع ­می­گردد.

داخل هر موسسه یا محل نگهداری فروشگاه هایی وجود دارد که مددجویان می­توانند مایحتاج خود را از آنجا خرید نماید. با توجه به اینکه مددجویان حق نگهداری پول در کانون را ندارند به همین خاطر برای آنها ثمین کارت صادر و پول به حسابشان واریز می­گردد و از طریق آن می توانند از فروشگاه خرید نمایند. نظافت آشپزخانه، سالن غذاخوری، شستشو و خشک کردن ظروف و لوازم آنها بدون تبعیض و براساس برنامه تنظیمی توسط مسئولین به عهده کلیه محکومان می­باشد.[۳]

۲-۲-نحوه اطلاع­رسانی به پرسنل و مددجویان
برای سهولت کار و هماهنگی میان بخشهای مختلف کانون اصلاح و تربیت، بخشی به عنوان بخش روابط عمومی و اطلاع­رسانی به پرسنل و مددجویان ایجاد گردیده است. از جمله وظایفی که روابط عمومی برعهده دارد عبارتند از:

اطلاع رسانی در خصوص شیوع و پیشگیری از بیماری­های پر خطر نظیر ایدز، هپاتیت و بیماری­های واگیردار از طریق نوشتن و الحاق در تابلو اعلانات هر قسمت؛
اطلاع رسانی به پرسنل رسمی و پرسنل وظیفه در خصوص برگزاری کلاس­های آموزش دوره­ای با تعیین زمان دقیق آن؛
اطلاع­رسانی در خصوص اعیاد و جشن ها و عزاداری با تهیه و نوشتن پلاکارد و نصب آن در جلوی درب­های ورودی؛
اطلا­رسانی در خصوص بازدید دانشجویان و مقامات قضایی و یا سازمان های بین المللی از کانون اصلاح و تربیت؛
اطلاع­رسانی از طریق سایت کامپیوتری؛
اطلاع­رسانی به مددجویان آزاد شده در خصوص زمان برگزاری آزمون های نهایی؛
اطلاع­رسانی در خصوص شرایط ملاقات کننده و ملاقات شونده و مدت زمان ملاقات؛
اطلاع­رسانی در خصوص بیماری یا فوت مددجو به خانواده و بستگان آنها؛
اطلاع­رسانی به پرسنل و کارکنان در خصوص رعایت و حفاظت و ندادن اطلاعات به صورت تلفنی و..
 

ب- وظایف مسئئولین کانون اصلاح و تربیت
در ماده ۱۱ آیین نامه اجرایی کانون اصلاح و تربیت پیش بینی شده که « کانون اصلاح و تربیت در هر حوزه دارای یک نفر مدیر و برای هر یک از قسمت های آموزش، نگهداری موقت، اصلاح و تربیت و زندان دارای یک نفر مسئول خواهد بود و تعداد کافی پزشک، روانشناس، روانپزشک، متخصص، مددکار اجتماعی، مربی، آموزگار،آموزگار تعلیمات حرفه ای، کارمند دفتری، پزشکیار و مراقب تربیتی و انتخابی در اختیار خواهد داشت.» با توجه به اینکه در صفحات قبل در خصوص وظایف برخی از مسئولین توضیحاتی داده شده از تکرار آن پرهیز می­کنیم و در ادامه به وظایف مدیر کانون، مددکاران اجتماعی و مراقبین انتظامی و تربیتی خواهیم پرداخت.

۱-وظایف مدیر کانون
رئیس کانون اصلاح و تربیت تحت نظارت و سرپرستی مقام مافوق  انجام وظایف و مسئولیت های مشروحه ذیل را برعهده دارد:

کسب برنامه کار از رئیس سازمان زندان های کل استان؛