درمعنی اصلی آن پاسخ گویی موثر به انتظارات مطروح درنقش ها،وظایف مدنی وشغلی است که این توام با خویشتن داری وخوتنظیمی است.فورد[۱] (۱۹۸۵)مسئولیت پذیری را پیروی از قوانین اجتماعی و برآوردن انتظارات جامعه از فرد میداند.این قوانین متاثر از نقش ها ی اجتماعی ودر واقع بیانگر هنجارهای اجتماعی  وفرهنگی است .همچنین می تواند تعهد والتزام فرد را نسبت به سایر افراد جامعه نشلان دهد.اخلاق مسئولیت بخشی از شخصیت فرد استکه در طی فرآیند اجتماعی شدن شکل می گیردوچلبی آن را نمایانگر تمایل شخصی میداند(.چلبی ،۱۳۷۵)میگوید مسئولیت پذیری حایز دو وجه عمده است: یکی انگیزه برای مسئولانه عمل کردن ودیگری فرصت وزمینه مساعد محیطی برای رشد این انگیزه ،توجه  به انگیزه در مسئولیت پذیری ،بر مولفه های مهمی چون شاخت اجتماعی وتمایلات هنجاری تاکید می کند .مدارس درارتقای شناخت اجتماعی وشکل گیری تمایلات هنجاری  مثل مسئولیت پذیری ،احترام ،انصاف ،صداقت، وهمکاری نقش  مهمی دارندوهمزمان می توانند گرایش های خشونت آمیز ،تبعیضی وطرد را زدوده یا حداقل تضعیف کند.ازنظر دیویی هرگاه آموزشگاه نمونه ایی از محیط اجتماعی نباشد تربیت اخلاقی صورت منفی به خود می گیرد به این علت که ارز شهای منفی رابه دانش آموزان انتقال می دهد.براساس نظر گالی ۲ویانگ روابط اجتماعی دانش آموزان با اولیا ی مدرسه یکی از مهمترین عوامل در انتقال این ارز شها در مدرسه است.که رفتارهای سازنده را تقویت می کند .(دیویی،۱۳۲۶)
۲-۶-۱- خود مختاری ومسئولیت پذیری
بی تردید یکی از مهمترین عوامل در بحث مسئولیت پذیری ،توانایی کنترل است.براساس نظریه ی جبرگرایی (نظریه ایی که در آن جایی برای آزادی واختیار نیست)هیچ کس برای هیچ چیز مسول نیست .درقوانین جزایی ازاین ایده بسیار استفاده میشود ،وبنابر آنزمانی که فرد درشرایطی است که توانایی کنترل برخود راندارد از نظر قانون مجرم شناخته نخواهد شد.پس درک افراد از کنترل یکی از مهمترین عوامل در مسول بودن افراد در قبال رفتارهایشان است.ازنظر کول وزیمرمن افرادی که احساس می کنند توانایی کنترل دارند بیشتر تمایل دارندمسئولیت اعمالشان را بپذیرند(ایکلس[۲]  وویگفیلد[۳] ،۲۰۰۲،براندن[۴] ،۱۳۸۵)

۲-۶-۲- عزت نفس ومسئولیت پذیری
مطابق با تئوری شناختی –اجتماعی بندروا ،انگیزه وعمل انسان تا حد زیادی توسط پیش اندیشی تنظیم می شود ،به این معنی که عقایدفرددرموردتوانایی هایش برای انجام یک عمل خاص ،برای رسیدن به یک خروجی مطلوب مورد نیاز است .(نیتز و راویو[۵]،۲۰۰۴)بسیاری از صاحب نظران برخورداری از عزت نفس را عامل مرکزی واساسی درسازگاری عاطفی-اجتماعیافراد می دانند،این باور گسترش یافته وتاریخچه ی طولانی نیز داردبراساس نظریه ی پپ وهمکارانش دیدگاه دانش آموز در موردخودش یا عملکرد تحصیلی اش به یقین بر خود ارزیابی اوتاثیر می گذارد .عکس این مطلب نیز صادق است ،یعنی باورهای یک فرد درموردخودش حتی گاهی اوقات بر خلاف توانایی های واقعی وی ،تاثیر زیادی بر عملکرداو در زمینه های مختلف زندگی ومیزان موفقیت اودارد .مطابق با تئوری هویت اجتماعی ترنر ،افراد خودشان را در زمینه های عمده   ایی می شناسندکه در آن روابطشان با موجودات اجتماعی پایه ریزی میشود ،(بیابانگرد،۱۳۷۴)

از جمله روش‏های پر کاربرد برای پذیرش مسئولیت در نوجوانان می‏توان به موارد ذیل اشاره کرد:

۱-روش تکلیف به قدر وسع و توان فرد؛(باقری،۱۳۷۴)

۲- روش مدارا با خویشتن و اعطای مسئولیت‏هایی متناسب با علایق و گرایش‏های فرد؛

۳-روش مواجهه با نتایج اعمال و تکیه بر قضاوت فرد نسبت به عملکرد خود با بهره گرفتن از فن سؤال باز و انعکاس احساسات؛(ساسانی،۱۳۸۲)

۴-روش‏ابتلا و قراردادن فرد در موقعیت‏های متفاوت.

روش‏های مزبور بر اساس حب ذاتی و تمایل انسان نسبت به خود هستند؛ تمایلی خودخواهانه، ابتدایی و با کاربردی عمومی. اما روش تحریک ایمان برای افرادی که ایمان قلبی دارند و برای کسب رضای الهی تلاش می‏کنند، کاربرد بیشتری دارد. (باقری،۱۳۷۴)

۲-۷- واقعیت درمانی گلاسر[۶]

رویکرد واقعیت درمانی یک رویکرد رفتاری است زیرا بر آنچه که شخص انجام می دهد  تاکیددارد نه بر آنچه که او احساس می کنداما رفتاری که گلاسر می گویداز بعد محرک وپاسخ رفتار گراها نیست وی رفتاررا در مقابل یک ملاک عینی که او آن را واقعیت می نامدمورد ارزیابی قرار می دهد این واقعیت می تواند واقعیت علمی ،اجتماعی ،اخلاقی باشد گلاسر می گوید:باید قالبهای فکری و عادتهای رفتاری ناپسند که منجر به شکست فرد شده است به وسیله ی اعمال و رفتاری جدید شکسته شود چرا که مراجع دیگر نتواند گذشته را ملا ک رفتار ناپسندش قرار دهد وبارفتار جدید عادتهای جدید وخوب جانشین شود .از آنچه که تا کنون مطالعات نشان می دهد می توان نتیجه گرفت رشد شناختی ،عاطفی ،رشد اجتماعی ،رشد زیستی سبب رفتار ما بوده است.اما گلاسر می گوید :شما رفتار کنید تا رشد شناختی ،عاطفی ،اجتماعی و زیستی در شما اتفاق بیفتد.

نظریه های متداول:رفتار –رشد شناختی،اجتماعی ،عاطفی ، زیستی

نظریه ی گلاسر [۷]:رشد شناختی ،اجتماعی،عاطفی ،زیستی-رفتار

گلاسر اعتقاددارد:تمام رفتارهای انسانی برای برآوردن نیازهای اساسی فیزیولوژیکی وروانی است که برای همه یکسان وجودداردداشتن هویت مهمترین نیاز روانی انسان استکه از بدو تولد در نظام زیستی انسان متولد می شود پس از آنکه فرد به دنیا می آیدباید این نیاز او پاسخ داده شود اما این نیاز مانند نظریه های اریکسون وبالبی یک دوره ی نقش پذیری ،حساس وبحرانی داردکه اوج آن درسنین ۵تا۱۰سالگی است.

ویلیام گلاسر در تئوری انتخاب خود می گوید به دلایل بسیار روشن ما هر کاری را که انجام می دهیم انتخاب خودمان است که شامل احساس بدبختی ما نیز می شود. دیگران نه می توانند ما را بدبخت کنند نه خوش بخت. ما بیش از آن که تصور م ی کنیم کنترل حیات خود را در دست داریم . نظریه انتخاب معتقد است که ایجاد روابط درست با افراد وپذیرش حس مسئولیت مبتنی به تصمیم  گیری های مورد نظر افراد می تواند ازکنترل های بیرونی کاسته و به فرد کمک می کند بر خود مسلط بوده و مسئولیت  اعمال خود را بپذیرد.(گلاسر،ترجمه حمزه ساده،۱۳۸۰).

جزییات بیشتر درباره این پایان نامه :

پایان نامه بررسی رابطه شیوه های فرزند پروری والدین با مسئولیت پذیری در نوجوانان دختر

 
بر اساس نظریه گاف [۸](۱۹۶۸) وظیفه شناسی، مسئولیت پذیری، قابلیت اعتماد، عمل کردن بر اساس نظم و مقررات و اعتقاد بر این که عقل و دلیل باید بر زندگی مسلط باشداز ویژگی های شخصیتی نسبتاً پایدار میان فردی و درون فردی افراد است . گاف معتقد استکه گرچه مسئولیت تا اندازه ای با مردم آمیزی و خویشتن داری همبسته است اما باید برارزش ها و کنترل ها که عوامل مشخص و مهمی در زندگی افراد است تأکید نمود . فردی که دارای احساس مسئولیت بالایی است نیازهای خود را در راه نیازهای جمع فدا می کند. این قبیل افراد پیامدهای رفتارهای خود را می پذیرند و قابل اعتماد و اطمینان هستند. نسبت به ساختار اجتماعی بزرگ تر احساس تعهد کرده و اگرچه لزوماً رهبرنیستند اما درستکار بوده و به عهد خود وفا می کنند. طبق دیدگاه گاف افراد جامع هستیز افراد مسئولی نی ستند چون مدام متوجه نیازهای خود هستند، اما افرادی که دارای مشاغلی هستند که مستلزم رفتار مسئولانه و توأم با وظیفه شناسی است، افراد مسئولی ت پذیری می باشند. گاف معتقد است که فرد مسئول به ارزش های اجتماعی و اخلاقی و مدنی پایبند است (مارنات، ترجمه پاشاشریفی۱۳۷۸).