فهرست مطالب

عنوان                                                                                           صفحه

چکیده فارسی ……………………………………………………………………………………………………………………………………. 1

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1-مقدمه. 3

1-2- بیان مسأله. 4

1-3-  اهداف تحقیق. 6

1-4-سوال های تحقیق. 7

1-5-  فرضیات تحقیق………………………………………………………………………………………….. 7

1-6-  مبانی نظری تحقیق. 8

1-7- روش تحقیق: 9

1-8-  روش گردآوری و تجزیه و تحلیل داده ها و اطلاعات.. 10

1-9-  قلمروی تحقیق. 11

1-10-  جامعه­و نمونه آماری…………………………………………………………………………………. 11

1-11 – محدودیت های تحقیق. 13

1-12- تعریف مفهومی و عملیاتی اصطلاحات و متغیرها 14

1-12-1- تعریف مفهومی متغیرها 14

1-12-2- تعریف عملیاتی متغیرها 16

1-13 – جمع بندی.. 19

فصل دوم: ادبیات و مبانی نظری تحقیق

 

1-2- مقدمه. 21

2-2- نقش بورس اوراق بهادار در اقتصاد ملی و منطقه ای.. 22

2-3- ارزیابی عملکرد و ارتباط آن با کارایی.. 23

2-3-1-کارایی بازار. 23

2-3-2 تعریف کارایی.. 24

2-3-3- انواع کارایی.. 25

2-3-4- روش های اندازه گیری کارایی.. 26

2-3-5-رگرسیون و تحلیل پوششی داده ها: 27

2-4- تحلیل پوششی داده ها 28

2-4-1-کاربرد های مالی تکنیک DEA.. 31

 

2-4-2- مدل های تحلیل پوششی داده 32

2-4-2-1مدل نسبتCCR.. 32

2-4-2-2مدل پوششی CCR ورودی محور. 33

2-4-2-3مدل پوششی CCR خروجی محور. 33

2-4-2-4مدل نسبت BCC.. 34

2-4-2-5 مدل پوششی BCC ورودی محور. 35

2-4-2-6مدل پوششی BCC خروجی محور. 35

2-4-2-7مدل جمعی.. 36

2-4-2-8 مدل جمعی موزون. 36

2-4-2- 9-مدل های جمعی وبازده به مقیاس… 37

2-4-2-10 – مدل SBM پوششی ورودی محور. 38

2-4-2-11 مدل سوپر کارای تحلیل پوششی داده ها 39

2-4-2-11-1-  فرم پوششی  و مضربی مدل ابرکارایی تحت بازده به مقیاس ثابت ماهیت ورودی.. 39

2-4-2-11-2 – مدل ابرکارایی تحت بازده به مقیاس متغیر ماهیت ورودی و خروجی.. 40

2-5 تعریف و تشریح نرخ بازده سهام. 42

2-5-1 نرخ بازده سرمایه گذاری.. 43

2-5-2 اجزای بازده سهام. 44

2-5-3 معیارهای ارزیابی عملکرد و بازده سهام. 47

2-6 – مدل مفهومی/تحلیلی پژوهش… 49

2-7 – تحقیقات مرتبط.. 49

2-7-1- تحقیقات داخلی.. 50

2-7-2 -تحقیقات خارجی.. 53

2-8 جمع بندی.. 59

فصل سوم: روش اجرای تحقیق

 

3-1- مقدمه. 61

3-2- روش تحقیق. 61

3-3- قلمرو مکانی و زمانی تحقیق. 62

3-4 جامعه و نمونه ی آماری تحقیق. 63

3-5 – ابزار گردآوری داده ها و اطلاعات.. 65

3-6- معرفی ساختار و روش تجزیه و تحلیل داده ها: 66

3-6-1 فرم پوششی  مدل ابرکارایی تحت بازده به مقیاس ثابت ماهیت ورودی: 66

3-6-2 ضریب همبستگی پیرسون. 70

3-6-3 آزمون مقایسه میانگین دو جامعه آماری.. 71

3-7 -شاخص ها/فرضیه ها 72

3-8 فرضیه های تحقیق. 73

3-9- گام های محاسباتی پژوهش… 74

3-10 جمع آوری داده ها 75

3-11 جمع بندی.. 79

فصل چهارم: تحلیل اطلاعات

 

4-1-مقدمه. 81

4-2- آمار توصیفی متغیر های DEA.. 81

4-3- سنجش کارایی حاصل از حل مدل. 82

4-4تجزیه و تحلیل نتایج کارایی فنی.. 85

4-5 رتبه بندی واحد های کارا 90

4-6 آمار توصیفی متغیر بازده سهام. 90

4-6-1 توصیف متغیر بازده سهام. 90

4-7 آزمون نرمال بودن داده ها: 91

4-7-1 آزمون کولموگروف-اسمیرنوف: 91

4-8 آزمون فرضیات با بهره گرفتن از آزمون همبستگی پیرسن و T استیودنت : 92

4-9 جمع بندی: 96

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات تحقیق

 

5-1 مقدمه. 98

5-2نتایج تحقیق. 98

5-2-1 نتایج حاصل از آمار توصیفی.. 98

5-2-2 نتایج حاصل از سنجش کارایی به روش DEA  (مدلسازی) 99

5-2-3 نتایج آمار استنباطی.. 100

5-3 نتیجه گیری و ارائه پیشنهاداتی بر مبنای یافته های تحقیق. 101

5-4 محدودیت های تحقیق. 102

 

ی

 

5-5 پیشنهادها برای مطالعه ی آینده 103

منابع………………………………………………………………………………………………………….. 105

پیوست……………………………………………………………………………………………………….. 110

ک

 

 

 

جدول ها

عنوان                                                                                                 صفحه

جدول 1-1 جامعه/نمونه آماری………………………………………………………………………………… 12

جدول 2-2 مدل های جمعی و بازدهی به مقیاس… 37

جدول 2-3خلاصه ای از تحقیقات صورت گرفته در حوزه سنجش کارایی با تکیه بر مفاهیم مالی.. 58

جدول 3-1-1 داده های مربوط به شاخص های مدل تحلیل پوششی داده ها سال 1387. 75

جدول 3-1-2 داده های مربوط به شاخص های مدل تحلیل پوششی داده ها سال 1388. 76

جدول 3-1-3 داده های مربوط به شاخص های مدل تحلیل پوششی داده ها سال 1389. 77

جدول 3-1-4 داده های مربوط به بازده سهام سال 1388،1389،1390. 78

جدول 3-2 جمع بندی نهایی 79

جدول 4-1 آمار توصیفی متغیر های DEA.. 81

جدول 4-2-1 امتیاز کارایی حاصل از DEA  برای سال های 1387-1389 ،  و معرفی واحدهای الگو. 82

جدول 4-2-2 تعیین مقادیر مازاد و کمبود برای هر یک از واحدها در سه دوره مالی.. 83

جدول 4-3 خروجی کلی نرم افزار GAMS با داده های سال 1378……………………………………………………. 86

جدول 4-4 خروجی کلی نرم افزار GAMS با داده های سال 1389. 89

جدول 4-5 رتبه بندی واحدهای کارا 90

جدول 4-6 آمار توصیفی بازده سهام. 90

جدول 4-7 آزمون کلمگروف-اسمیرنوف.. 92

جدول 4-8 نتیجه آزمون فرضیه اول. 93

جدول 4-9 میانگین،انحراف معیار و تعداد متغیرهای مورد مطالعه. 94

جدول 4-10 نتایج آزمون فرضیه دوم. 95

جدول 5-1- خلاصه ای از نتایج حاصل از آمار توصیفی متغیرها…………………………………… 98

 

 

 

 

ل

 

 

 

فهرست نمودارها

عنوان                                                                                                 صفحه

نمودار 2-1 مرز کارایی DEA و رگرسیون. 28

نمودار4-1 هیستوگرام بازده سهام. 91

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

م

 

 

 

فهرست اشکال

عنوان                                                                                               صفحه

شکل شماره 1-1 مدل DEA و بررسی رابطه آن با بازده سهام. 14

شکل شماره 3-1 لیست ورودی و خروجی ها 72

شکل 3-2 گام های محاسباتی پژوهش… 74

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ن

 

 

چکیده

رفتار  بازده سهام یکی از موضوعات مورد توجه و مهم در بورس اوراق بهادار تهران است.تغییرات بازده سهام یک منبع اطلاعاتی موثر در ارزیابی وضعیت بنگاه ها،ارزیابی تطبیقی با سایر واحدها،ارزیابی کارایی مدیران و تصمیمات سرمایه گذاران می باشد. از این رو، به منظور جلب اطمینان سرمایه گذاران و اعتباردهندگان، باید ارزیابی صحیح از عملكرد شركت هابه منظور تعیین ارزش انجام و انتظارات آن ها از دریافت بازده مناسب حاصل از عملیات سودآور واحد تجاری فراهم شود و سرمایه گذاران با بهره گرفتن از ارزیابی عملکرد مالی شرکت ها،اقدام به پیش بینی بازده سهام و خرید سهام  شرکت مذکور  نماید.در این راستا، از جمله شاخص های برگرفته  از داده های حسابداری،متغیرهای شناخته شده ای جهت ارزیابی عملکرد شرکت ها می باشد. با توجه به اینکه یکی از محدودیت های داده های مالی جهت ارزیابی عملکرد شرکت ها این است که فقط می توانند یک بخش از عملکرد سازمان را نشان دهند، با استناد به نتایج پژوهش های متعدد که موید مکمل بودن تکنیک DEA ، برای شاخص های مالی در مقوله سنجش کارایی از طریق ترکیب به طور همزمان، چندین  مولفه مالی در صورت و مخرج  خود و تجمیع آنها،و اعلام  نمره واحدی  به نام “كارایی ” به هر واحد مورد بررسی  می باشد، در این پژوهش بر آن شدیم با یکی از روش های نوین ارزیابی عملکرد به نام تکنیک DEA و  با “فرم پوششی  مدل ابرکارایی تحت بازده به مقیاس ثابت ماهیت ورودی“ از آن به سنجش کارایی 27 شرکت های دارویی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در بازه زمانی1389-1387 ، که به روش حذف سیستماتیک 23 شرکت دارویی انتخاب گردید،پرداخته و به بررسی رابطه  برآورد امتیاز کارایی با تکنیک DEA و بازده سهام  بپردازیم، نتایج نشان داد میانگین امتیاز کارایی شرکت های دارویی در بازه زمانی 1389-1387 ، به ترتیب 0.85، 0.77 ، 0.69 بوده و شرکت فراورده های تزریقی ایران و زهراوی به عنوان کاراترین واحدها محسوب می باشند، پس از تعیین امتیاز کارایی حاصل از DEA ، فرضیات پژوهش با آزمون همبستگی پیرسون و آزمون T استیودنت مورد بررسی قرار گرفت، نتایج بیانگر وجود رابطه معنادار بین بازده سهام و امتیاز کارایی حاصل از تکنیک DEA را نشان داد.و بازده سهام شرکت های کارا از بازده سهام شرکت های ناکارا بیشتر نمی باشد،

کلمات کلیدی:سنجش کارایی، تکنیک تحلیل پوششی داده ها،مدل های ابر کارا، بازده سهام، شرکت های دارویی

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول   کلیات تحقیق

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-1-مقدّمه

برای بازار اوراق بهادار، كارآ بودن از اهمیت زیادی برخوردار است، چرا كه در صورت كارآ بودن هم تخصیص سرمایه، كه مهمترین عامل تولید و توسعه اقتصادی است، به صورت مطلوب و بهینه انجام می شود و هم قیمت اوراق بهادار به درستی و عادلانه تعیین می شود . (شمس وهمکاران،1389) اهمیت افزایش كارایی در صنایع كشورهای در حال توسعه به خصوص صنایعی همچون داروسازی كه از صنایع استراتژیک محسوب می شود، یک امر ضروری تلقی میشود،(افشار کاظمی وهمکاران،1388) مدل تحلیل پوششی داده هاDEAاز ابزار های مفید در سنجش کارایی چندین بنگاه با ساختار تولید مشابه است، علاوه برمحاسبه کارایی شرکتها،قادراست نتایج بسیار مفیدی در اختیار مدیران قرار دهد. این روش شرکتهای الگو را به عنوان هدف برای شرکتهای ناکارا تعیین میکند همچنین راهکارهای استراتژیک و بهبود کارایی را در زمینه توسعه شرکتها پیشنهاد میدهد.(shange&sueyoshi,1995) ارزیابی موقعیت مالی یک شرکت در فرایند تصمیم گیری امری حیاتی و ضروری است،چرا که عملیات یک شرکت تا اندازه ی زیادی وابسته به موقعیت مالی آن است.( Bacidor etall,1997)  با بهره گرفتن از تحلیل های مالی،اطلاعاتی در زمینه قدرت نقدینگی،حجم فعّالیت،کارایی،توان بازپرداخت وام و بدهی،ریسک پذیری،سودآوری و….بدست می آید که در نهایت باعث کاهش یا افزایش بازده سهام آن واحد خواهد شد. .(میری و همکاران،1389)  با استناد به تحقیقات صورت گرفته در این حوزه، معدود تحقیقاتی به طور سیستماتیک به بررسی رابطه بین سنجش کارایی با تکنیک DEAو بازده سهام پرداخته است است. لذا در این پژوهش برآن شدیم به بررسی رابطه بین برآورد  امتیازکارایی با تکنیک  DEAو بازده سهام بپردازیم.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-2-بیان مسأله

رفتار  بازده سهام یکی از موضوعات مورد توجه و مهم در بورس اوراق بهادار تهران است.تغییرات بازده سهام یک منبع اطلاعاتی موثر در ارزیابی وضعیت بنگاه ها،ارزیابی تطبیقی با سایر واحدها،ارزیابی کارایی مدیران و تصمیمات سرمایه گذاران می باشد.بنابراین در راستای توسعه بورس اوراق بهادار به عنوان نهاد بازار سرمایه،رفتار بازده سهام در آن برای خریداران سهام،کارگزاران،مدیران بورس و دولت یک مسأله با اهمیت است. (ثقفی و سلیمی،1384).از این رو، به منظور جلب اطمینان سرمایه گذاران و اعتباردهندگان، باید ارزیابی صحیح از عملكرد شركت هابه منظور تعیین ارزش انجام و انتظارات آن ها از دریافت بازده مناسب حاصل از عملیات سودآور واحد تجاری فراهم شود و سرمایه گذاران با بهره گرفتن از ارزیابی عملکرد مالی شرکت ها،اقدام به پیش بینی بازده سهام و خرید سهام  شرکت مذکور  نماید.(ودیعی و حسینی،91) دراین معیارها جهت ارزیابی عملکرد مالی،ارقامی نظیرنسبت جاری، نسبت آنی، درصد بدهی به مجموع دارایی ها، درصد بازده مجموع داراییها، درصد سود عملیاتی به درآمد، درصد بازده سرمایه،درصد سود به درآمد، درصد سود به سود ناویژه، درصد سود ناویژه به درآمد، گردش موجودی كالا، گردش دارایی های ثابت، گردش مجموع داراییها كه از اطلاعات گزارشهای حسابداری محاسبه می شوند به عنوان معیارهای انداز ه گیری عملكرد مدیران مورد استفاده میگیرند. (انواری رستمی و سراجی، 1383) همچنین متغیرهای بنیادی از داده های حسابداری شامل  تغییر در سود، موجودی ها، حساب های دریافتنی، حاشیه سود ناخالص، هزینه های فروش، گزارش حسابرسی، ذخیره ی مطالبات مشكوك الوصول، بهره وری نیروی كار و جمع دارایی ها نیز شامل معیارهای حسابداری برای ارزیابی عملکرد می باشند.(ثقفی و سلیمی،1384) یکی از محدودیت های  داده های مالی جهت ارزیابی عملکرد شرکت ها این است که فقط می توانند یک بخش از عملکرد سازمان را نشان دهند اما تکنیک تحلیل پوششی داده ها می توانند  کارایی عملیاتی یا مدیریتی سازمان را با متغیرهای برگرفته از نسبت های مالی محاسبه نماید.Joo et al,2011)) تکنیک DEA  ، یک روش بررسی با مدل های برنامه ریزی  ریاضی است و کارایی نسبی واحد های همگون را در مقایسه با یکدیگر ارزیابی می کند.(Joo etall,2013)  نسبت های مالی،یک مولفه در صورت و یک مولفه در مخرج خود به کار می برد اما DEA  می تواند ترکیبی از چند  مولفه در صورت و مخرج  خود داشته باشد. این روش با تجمیع مولفه ها، نمره واحدی را به نام “كارایی ” به هر واحد مورد بررسی اختصاص میدهد.(Avkiran,2011) بزرگترین مزیت تحلیل پوششی داده ها ،توان مقایسه ی چندین واحد تصمیم گیرنده از لحاظ چندین معیار است. از مزایای دیگر این شیوه ی ناپارامتریک نسبت به الگو های پارامتریک می توان  به عدم تخمین شکل تابع در تجزیه و تحلیل نسبت های مالی و عدم نیاز به تخمین شکل تابع در تجزیه و تحلیل نسبتها در ترجمه همه اعداد به عدد واحدی به نام معیار کارایی است و این امر باعث افزایش سهولت در مقایسه خواهد شد. (Halkos&Salamouris,2004) مدل های اصلی DEA به دو نوع مدل CCR وBCC تقسیم می شوند.هر کدام از این مدل ها را می توان با بهره گرفتن از دو رویه ی ورودی محور و خروجی بررسی کرد،  (Yinsheny,2000) یکی از محدودیت های مدل های سنتی(CCR&BCC)  تکنیک DEA ،اعلام  همزمان امتیاز کارایی یک، برای چندین واحد تصمیم گیرنده(DMU) می باشد،که برای تعدیل این محدودیت یک بار دیگر به رتبه بندی واحدهای کارا با مدل های مختلف رتبه بندی پرداخته می شود. ( Andersen& Petersen,1993) مدل های سوپر کارای تحلیل پوششی داده ها یکی از مدل های پیشنهادی در سال 1993 توسط اندرسون و پترسون، جهت بهبود وضعیت مدل های تکنیک DEA می باشد، که در واقع علاوه بر محاسبه امتیاز کارایی برای واحدها و اعلام واحدهای کارا و ناکارا، به طور همزمان، توانایی رتبه بندی واحدها یی که با احتساب امتیاز کارایی 1، کارا محسوب می شوند را نیز نسبت به هم دارا می باشد.(( lee &Zue,2012 در این پژوهش جهت سنجش کارایی مالی، از روش های ابر کارایی بر اساس مدل های جمعی تحلیل پوششی داده ها (مدل اندرسون _ پترسون)  استفاده خواهد شد. با استناد به پیشینه تحقیق معدود تحقیقاتی به طور سیستماتیک به بررسی رابطه بین سنجش کارایی واحدها با تکنیک DEAو شاخص های مالی پرداخته است.( (Beccali etal,2009 and Avkiran,2011لذا در این پژوهش برآن شدیم به با بهره گرفتن از شاخص های حسابداری و با تکیه بر تکنیک برنامه ریزی ریاضی تحلیل پوششی داده ها،به بررسی عملکرد مالی شرکت های دارویی و رابطه آن با بازده سهام این شرکت ها بپردازیم

حال سوال اساسی که در این تحقیق  مطرح می شود این است که:

 

 

• چگونه می توان سنجید که آیا شرکت های دارویی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران،از منابع خود در راستای تولید مواد دارویی به نحو مطلوب و کارا استفاده می کنند؟
• این سنجش و ارزیابی،از طریق چه روش و با چه شاخص و معیارهایی انجام می گیرد؟
• امتیاز کارایی واحدهای مورد بررسی به چه میزان می باشد؟
• شرکت های دارویی الگو کدامند؟
• آیا بازده سهام شرکت های کارا از بازده سهام شرکت های ناکارا بیشتر است؟
• آیا بین براورد امتیاز کارایی نسبی توسط تکنیک DEA برای شرکتهای دارویی، وبازده سهام رابطه معناداری وجود دارد؟

 

1-3-اهداف تحقیق

با توجه به اینکه بورس از یک طرف، باعث مشاركت گسترده افراد در مالكیت واحدها و بهره مندی از مزایای سرمایه گذاری می شود و از طرف دیگر، از طریق جذب نقدینگی و هدایت آن ها در فعالیت های سازنده و مفید اقتصادی باعث تحقق اهداف ضد تورمی دولت خواهد شد. (خواجوی و دیگران،1384) لذا بررسی وسنجش  کارایی شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهرا ن سبب میشود تا از یک طرف شرکتهای ضعیف،فاصله خود را با برترینها تشخیص داده و استراتژی مناسب برای رسیدن به آنها را تدوین کنند و از طرف دیگر، شرکتهای برتر با تعریف برنامه ها واستراتژیهای مناسب برتری خود را مستحکمتر کنند.(طلوعی اشلقی و همکاران ،1389) همچنین رفتار بازده سهام یکی از موضوعات مورد توجه و مهم در بورس اوراق بهادار تهران است.تغییرات بازده سهام یک منبع اطلاعاتی موثر در ارزیابی وضعیت بنگاه ها،ارزیابی تطبیقی با سایر واحدها،ارزیابی کارایی مدیران و تصمیمات سرمایه گذاران می باشد.بنابراین در راستای توسعه بورس اوراق بهادار به عنوان نهاد بازار سرمایه،رفتار بازده سهام در آن برای خریداران سهام،کارگزاران،مدیران بورس و دولت یک مسأله با اهمیت است. (ثقفی و سلیمی،1384) همچنین لزوم بررسی رابطه بین تکنیک های برآورد کارایی از جمله تحلیل پوششی داده ها و بازده سهام ، گامی در جهت سنجش کارایی و بررسی بازده سهام این شرکت ها در بورس اوراق بهادار تهران از ابعاد مختلف می باشد.