مجموعه اقدامات انجام شده در خصوص توسعه فاوا در آموزش و پرورش ایران را می توان در مراحل زیر طبقه بندی کرد ( حاصل تجزیه و تحلیل مصاحبه ها و گزارش اول عملکرد و اقدمات مدیریت طرح توسعه ی فناوری اطلاعات وزارت آموزش و پرورش ، 1384 ) :
2-2-6-1) ورود فاوا به صورت ابزار مدیریت در ساختار اداری و مدیریتی آموزش و پرورش:

در این مرحله ، طرح انفورماتیک در آموزش و پرورش در حکم اولین گام برای ورود فناوری های جدید به آموزش و پرورش اجرا شد . این طرح از 1367 آغاز شد و هدف آن مکانیزه کردن سیستم های اداری آموزش و پرورش از قبیل سیستم نقل و انتقال معلمان بود . به تدریج ، این سیستم گسترش یافت و خدمات وسیع تری ارائه داد . بنا به اظهار آگاهان ، این سیستم در نوع خود کیفیت قابل قبولی دارد ؛ به طوری که به صورت یک الگو ، مورد استفاده ی سایر سازمان ها قرار گرفته است.

2-2-6-2 ) ورود فاوا به مثابه یک درس در آموزش و پرورش :

در این مرحله ، ضرورت آشنایی دانش آموزان با رایانه مورد توجه قرار گرفت و درس آشنایی با رایانه وارد نظام درسی شد . در ابتدا ، بیشتر مفاهیم علوم رایانه در این درس ارائه می شد . در بازنگری این درس در سال 1379 ، گرایش به فاوا ایجاد گردید . ورود این درس ، گرایش به کار با رایانه را در معلمان دوره ی متوسطه تقویت کرد و باعث شد بخشی از فارغ التحصیلان رشته ی رایانه به استخدام آموزش و پرورش در آیند . حضور این افراد باعث توسعه ی فرهنگ فاوا در آموزش و پرورش شد .

2-2-6-3 ) تغییر نگاه به فاوا و تکوین جهت گیری کلی :

به تدریج ، با درک عمیق تر تحولات جهانی و نقش فاوا در توسعه ، توجه مسئولان آموزش و پرورش بیش از پیش به گسترش فاوا در آموش و پرورش جلب شد . این امر باعث شد توسعه ی فاوا در این مرحله به صورت یک جهت گیری کلی مورد توجه مدیران آموزش و پرورش قرار گیرد .

2-2-6-4 )  توسعه ی فاوا در چارچوب طرح تکفا :

با شکل گیری طرح تکفا در کشور ، آموزش و پرورش ، که از قبل در زمینه ی فاوا گام های مثبتی برداشته بود ، توانست بیش از سازمان ها و وزارت های دیگر ، از وضعیت جدید بهره ببرد . در این مرحله ، آموزش و پرورش بیشترین میزان جذب اعتبارات را از طرح تکفا داشت و با حمایت دولت در قالب این طرح ، گام های موثری در زمینه ی توسعه فاوا برداشت .

جزییات بیشتر درباره این پایان نامه :

پایان نامه تاثیر بکارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات بر توانمند سازی دانش آموزان مدارس هوشمند بابلسر از دید معلمان

2-2-7 )بررسی های موردی در برنامه های ملی فاوا در کشورهای دیگر

جهت تبین نقش و جایگاه فاوا در برنامه های آموزشی ، در این بخش به برنامه های ملی فاوا در چند کشور می پردازیم :

2-2-7-1 ) کشور بلغارستان

در طی سالهای گذشته بلغارستان با یک رشته مشکلات اقتصادی روبرو گردید که در ارتباط با نو سازی اقتصادی بودند . از سال 1997 ، بودجه دولتی در محدودیت های شدید ناشی از سیستم اجرایی پول رایج رنج می برد . بنابراین اعتباری که برای مصارف آموزشی و به ویژه فاوا در نظر گرفته شده بود کافی نبود . ولی از آنجایی که بلغارستان در بین کشورهای مرکزی و شرقی اروپا ، در زمینه تکنولوژی رایانه ای نقش رهبری را به عهده داشته ، با این وجود هنوز در کشور نیروی بالقوه ای جهت توسعه فاوا وجود دارد . بر این اساس وزارت علوم و آموزش طی برنامه ای نسبت به اجرای آموزش فاوا در مدارس دوره های ابتدایی و دبیرستان اقدام نمود .

اصول کلی این راهبرد ملی که در سال 1998 به تصویب رسید شامل موارد زیر می باشد :

آخرین اطلاعات در زمینه فاوا باید در دسترس کلیه دانش آموزان فارغ التحصیل دبیرستان قرار گیرد .
فاوا نه تنها باید نیازهای ویژه آموزشی را تامین نماید ، بلکه در ارتقاء سطح آموزش باید بطور کلی کمک نماید .
در جهت بهبود صلاحیت و شایستگی آموزگاران ، نیاز به فراگیری مادام العمر فاوا توسط آنان از اهمیت فراوانی برخوردار است .
اهداف آموزشی فاوا به شرح زیر تنظیم گردیده است :

زمینه شخصی – اجتماعی ، این نظریه را منعکس می نماید کلیه دانش آموزان ، آگاهی های عمومی و روش های کارکرد با سخت افزار را به عنوان اساسی برای پیشرفت و تغییر محیط های اطلاعاتی کسب نموده

و به این طریق برای نقش آینده خود در جامعه آماده شوند . در این زمینه اطلاعات با علوم و حرکت های فکری و مهارت های فراشناختی پیوند می دهند ( تفکر جدید ، ارزیابی فعالیت ها و نتایج آن ، تحلیل فرایندهای یادگیری و توانایی پیشرفت ) ، توانایی یادگیری برای تمام عمر و پیشرفت شخصی .
زمینه شغلی ، به ضرورت آشنایی با کاربرد کامپیوتر و فاوا در مشاغل آینده بستگی دارد . با توجه به نتایج آموزش حرفه ای ، دانش آموزان باید مهارت های لازم را برای کار کردن با فاوا که برای هر شغلی مشخص گردیده فرا گیرند تا برای فعالیت های گروهی مناسب بوده و در شرایط بازرگانی که سریعا متحول می گردند و ارتباط با فناوری های اطلاعاتی دارند قابل تطبیق باشند . در این زمینه ، توجه خاصی به آموزش کارشناسان در کسب صلاحیت های نرم افزاری و سخت افزاری برای دوره دبیرستان به عمل می آید .
زمینه آموزشی ، این زمینه با کاربرد فاوا در فرایندهای آموزشی ارتباط داشته و با هدف توسعه سازمانی ، استفاده از تجهیزات آموزشی جدید و موثر و توسعه سیستم آموزشی عمل می نمایند و با بهره گرفتن از نیروی بالقوه فاوا جهت تامین موارد زیر :
شناخت بهتر برنامه درسی در مقایسه با بهره گرفتن از وسایل سنتی .
ایجاد محیط آموزشی برای تدریس همزمان گروه بیشماری از دانش آموزان و همچنین دانش آموزان منفرد .
همکاری در تشخیص بین یادگیری و فعالیت های ابتکاری دانش آموزان .
سطح اساسی به عنوان بخشی از آموزش های شغلی و یا عمومی تشکیل شده است که برای کلیه نوآموزان ، فاوا اجباری است و همچنین امکان آموزش اضافی وجود دارد و شامل حداقل اطلاعاتی است که هر فردی که از دبیرستان فارغ التحصیل می شود باید دارای چنین اطلاعاتی باشد و آن ممکن است تحت تاثیر یک نظام اختصاصی فاوا و یا در پیوند با سایر نظام ها قرار گیرد ( کارشناسان بخش آموزش عالی یونسکو ، ترجمه قورچیان ، 1382 : 108 -110 ) .

2-2-7-2 ) کشور چین

مدیریت آموزشی در دولت چین ، یک رشته سیاست ها و طرح ها را برای ادغام فاوا به آموزش و پرورش مطرح نموده است . برای تقویت کردن این اقدامات ، دولت چین یک هدف ویژه را برای سال های 2001 تا 2005 مد نظر قرار داده است .

هدف عبارت است از تاسیس یک شبکه وسیع در فضای باز که با کلیه مدارس ابتدایی و متوسطه در ارتباط خواهد بود و همگی این شبکه ها با شبکه مرکزی آموزش پکن ارتباط خواهند داشت . کامپیوترها باید به درون هر کلاس درس دبیرستانی و مدارس ابتدایی وارد گردد . یک پایگاه داده در رابطه با منابع اطلاعات آموزشی برای تامین نیازهای دانش آموزان و آموزگاران در مدارس ابتدایی و دبیرستان تاسیس خواهد شد . تاسیس این پایگاه در بهبود کیفیت تدریس بسیار مفید خواهد بود .

در سال 2002 ، در حدود 25% از مدارس ابتدایی و متوسطه در پکن آموزش رسمی در فاوا را آغاز نموده اند . بری مثال آموزگاران زیر 35 سال سن قادر خواهند بود که با توجه به وظایف خود تدریس ساده با نرم افزار را انجام دهند . در سال 2005 صد درصد مدارس ابتدایی و دبیرستان در پکن انتظار می رود که اطلاعات عمومی و مهارت های اساسی را در فاوا ارائه نمایند و تقریبا 80% به صورت زنده ( آنلاین ) ، نحوه جستجو ، ارتباط ، پردازش و بکارگیری فاوا را در عمل فرا خواهند گرفت.

دوره های آموزشی برای آموزگاران در اوقات فراغت و در حالی که فعالیت درسی عادی آنان به خوبی حفظ شود ارائه می گردد . در مورد آموزش انتخابی و پیشرفت های عمومی نیز همین تاکید به عمل می آید . روش های گوناگونی در آموزش فاوا بکار گرفته می شود ، از جمله آموزش چهره به چهره ، آموزش آنلاین (بر خط) و یادگیری از راه دور .

روش های کاربرد فاوا برای یادگیری و تدریس نشان می دهد که :

تدریس چند منظوره از طریق شبکه ، نقش مهمی در مدارس ابتدایی و متوسطه ایفا می نماید .
کلاس درس ، با کمک فاوا و ابتکارهای دانش آموزان در یادگیری روش های پیشرفته زنده می گردد .
تدریس با کاربرد فاوا موجب رشد دانش آموزان ، توانایی در مشاهدات ، تقویت حافظه ، تخیلات و تفکرات می گردد .
مطالب درسی مختلف دارای خصوصیات متفاوتی در کاربرد فاوا می باشند ، ایجاد تغییرات در درس زبان چینی و زبان های خارجی امکان پذیر است . تشریح نمایش معمولا در موضوع های درسی قیزیک ، ریاضیات و علوم طبیعی انجام می گردد . رقابت در شبکه برای جلب علاقه تحصیلی دانش آموزان در تقویت توانایی های مهارتی امکان پذیر می باشد ( همان منبع : 120-126 ) .

2-2-8-1 ) موانع زیر ساختی – فنی :
امروزه ارتباطات و مبادله اطلاعات در بستر مخابراتی شکل می گیرد و برای اتصال به شبکه جهانی اینترنت یکی از ملزومات انکار ناپذیر ، امکانات و تسهیلات مخابراتی می باشد هر چند طی چند سال اخیر تلاش های زیادی در کشور در جهت گسترش مخابرات و ایجاد تاسیسات و امکانات لازم به عمل آمده و موفقیت های زیادی حاصل شده است ؛ ولی گنجایش و ظرفیت تجهیزات مخابراتی که هم اکنون وجود دارد ، جوابگوی کامل نیازهای توسعه فاوا به خصوص در بخش آموزش نمی باشد ( ویلسون ، 1996 ؛ فتحیان ، 1387 ؛ ابراهیمی و بختیاری ، 1385 ) . یکی از مشکلات ، کافی نبودن پهنای باندهی مخابراتی است که حجم بار خطوط را با ترافیک روبرو می سازد . این عوامل در برقراری ارتباط مشکلاتی پدید می آورد ( آیتی و عطاران و مهرمحمدی ، 1386 ؛ شعبان نژاد و صادقی ، 1386) .

دست یابی به شبکه اینترنت ، نیازمند شکل گیری فراهم آورندگان خدمات اینترنت است . ارائه دهندگان خدمات اینترنتی برای ارائه خدمات خود لازم است به ایستگاه های  بزرگ مادر متصل شوند و با داشتن خطوط تلفن به تعداد کافی ، این امکان را برای کسانی که مایل به استفاده از اینترنت هستند فراهم سازند ( مرکز تحقیقات توسعه دانشگاه بُن آلمان ، 2005 ) . در کشور ما به دلیل موانع قانونی و محدودیت هایی که به لحاظ سیاسی ، فرهنگی و قضایی ایجاد شده است ، تعداد ارائه کنندگان خدمات اینترنتی نسبت به درخواست کنندگان این خدمات پایین است و همین امر ، سبب کم شدن امکان دسترسی به اینترنت برای عموم می شود ( ابراهیمی و بختیاری ، 1385 ) . در حال حاضر بیشتر ادارات ، سازمان های دولتی ، نهادهای آموزشی و دانشگاه ها و مراکز فرهنگی از این خدامت بهره می گیرند . در صورت پایین بودن تعداد ارائه کنندگان خدمات اینترنتی و مشکل بودن دسترسی به اینترنت نمی توان برای توسعه و گسترش استفاده از فاوا در نظام آموزشی برنامه ریزی نمود ؛ بنابراین لازم است به این موضوع نیز توجه شود و بسترهای فنی و قانونی برای گسترش اینترنت و ارائه کنندگان خدمات اینترنتی در سراسر کشور به وجود آید ، تا همگام با گسترش فاوا ، امکان استفاده تمامی موسسات و نهادهای آموزشی و حتی منازل از این فناوری فراهم گردد ( شعبان نژاد و صادقی ، 1386 ) .

همچنین قعطی مدوام برق ، عدم دسترسی به اینترنت و قطع شبکه را نیز می توان از عوامل فنی – زیرساختی عدم به کارگیری فاوا به حساب آورد ( فتحیان ، 1387 ؛ عفت نژاد ، 1381 ؛ مشهدی و رضوان فر و یعقوبی ، 1386 ) .

جزییات بیشتر درباره این پایان نامه :

پایان نامه تاثیر بکارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات بر توانمند سازی دانش آموزان مدارس هوشمند بابلسر از دید معلمان

2-2-8-2 ) موانع فردی :

پژوهش های متعددی در خصوص موانع فردی موثر بر پذیرش فناوری اطلاعات صورت گرفته و موانع فردی از ابعاد مختلفی مورد بررسی قرار گرفته اند .

یکی از ابعاد موانع فردی در بکارگیری فاوا ، مربوط به دانش عمومی و توان استفاده از فناوری روز در یک

کشور می باشد ، عامل موثری در جهت تحریک کل جامعه به سمت و سوی استفاده از پیشرفت های فناوری خواهد بود . دانش عمومی در کشورهای جهان سوم به دلیل پایین بودن سطح کل فرهنگ جامعه ، زندگی روستایی ، پایین بودن سطح سواد ، نارسایی ها و فقر اقتصادی ، سیاسی و اجتماعی ، در سطح نازلی قرار دارد ، بنابراین به عنوان یک مانع بسیار بزرگ در جهت گسترش شبکه های ارتباطی نوین در آن جامعه مطرح است ( فتحیان ، 1387 ؛ روبِرتسون ، 1997 ) .

بُعد دیگر را می توان از نگاه سازمان ها و نهادهای آموزشی ، مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار داد . سازمان ها و نهادهایی که خود را موظف به استفاده از این فناوری  می دانند و الزامات محیطی نیز این اقتضا را برای آنها حکم می کند ، باید توان نیروی انسانی خود را در این خصوص بالا ببرند ( شرام ،1995) . بطور کلی می توان گفت عامل نیروی انسانی به عنوان مهم ترین عامل در زمینه کسب فناوری های نوین و توسعه آن محسوب می گردد و کشورهایی که می خواهند در این زمینه پیشرفت داشته باشند ، باید در زمینه افزایش دانش عمومی ، آموزش نیروهای متخصص و کارآمد ، افزایش دانش حرفه ای عاملان فعالیت های فاوا و نیز افزایش دانش عمومی و حرفه ای کارکنان سازمان های ذیربط در روند فعالیت های فناوری های نوین ارتباطی و اطلاعاتی و ارائه دهندگان خدمات نوین سرمایه گذاری کنند ( فتحیان ، 1387 ؛ روبِرتسون ، 1997 ؛ شرام ، 1995 ؛ مشایخی و همکاران ، 1384 ؛ یعقوبی و شاکری ، 1387 ) .

یکی دیگر از موانع ، مشکل زبان مورد استفاده در اینترنت است . اغلب اطلاعات و مبادلات اینترنتی به زبان انگلیسی صورت می پذیرد که این شیوه نیز ، یکی از مهم ترین موانع استفاده از اینترنت به حساب می آید . سهم برآورد استفاده از زبان انگلیسی در اینرتنت بین 70 تا 80 درصد است ، در صورتی که فقط 57 درصد از استفاده کنندگان اینترنت ، انگلیسی زبان هستند . با توجه به این که در کشورهای در حال توسعه درصد بالایی از افراد فاقد سواد لازم و تسلط بر زبان انگلیسی هستند ، در استفاده از اینترنت با مشکل مواجه می باشند. ( موحد محمدی و ایروانی ، 1381 ؛ یعقوبی و شمسایی ، 2004 ؛ آیتی و دیگران ، 1386 : 54-52 ) .

طبق مطالعات انجام شده ، نگرش منفی نسبت به این فناوری یکی از موانع فردی در خصوص به کارگیری فاوا می باشد ( مشایخی و همکاران ، 1384 ؛ موحدمحمدی و ایروانی ، 1381 ؛ صالح صدق پور و میرزایی ، 1387 ؛ یون ، 2004 ) . و آخرین مورد از موانع فردی نیز مقاومت انسانی در مقابل تغییر است ( ویلسون ، 1996 ؛ صالح صدق  پور و میرزایی ، 1387 ) .

2-2-8-3 ) موانع اقتصادی :

کشوری که از سطح توسعه اقتصادی پایین برخودار باشد ، در زمینه نرخ رشد و نفوذ فناوری های نوین نیز در سطح پایین خواهد بود ؛ یعنی رابطه مستقیمی بین توسعه اقتصادی و نرخ نفوذ فناوری های نوین وجود دارد و به طور اخص می توان گفت یکی از شاخص های توسعه اقتصادی ، نرخ رشد فناوری و به ویژه فناوری ارتباطی و اطلاعاتی است ( شرام ،1995 ؛ مشایخی و همکاران ، 1384 ؛ یون ، 2004 ) . این مساله برای کشورهای در حال توسعه و توسعه نیافته بیشتر صادق است ؛ در کشور در حال توسعه ای که نرخ رشد اقتصادی پایین است ، با توجه به ارتباط تنگاتنگ و تعامل عوامل اقتصادی و رابطه مستقیم با هم ، امید به دست یابی به فناوری های نوین ارتباطی و اطلاعاتی در آن کشور کم خواهد بود ؛ بنابراین سطح پایین توسعه اقتصادی یک کشور می تواند به عنوان یک مانع عمده جهت دست یابی به فناوری های نوین ارتباطی و اطلاعاتی به خصوص در بخش آموزش محسوب گردد ( مشایخی و همکاران ، 1384 ) .

سطح درآمد سرانه نیز می تواند به عنوان یک شاخص در میزان دست یابی به فناوری های مورد نیاز در بخش آموزش مطرح باشد. درآمد سرانه هر فرد در یک کشور گویای این موضوع است ، که افراد آن جامعه به طور متوسط توانایی دست یابی به فناوری های ارتباطی ( کامپیوتر ، اینرتنت ، موبایل و … ) را دارا می باشند یا خیر . هر چه وضعیت عمومی معیشتی افراد جامعه در سطح پایین تری باشد افراد آن جامعه تمایل کمتری به استفاده از وسایل ارتباطی خواهند داشت ؛ زیرا با درآمد پایین ، افراد ترجیح می دهند کالاها و مایحتاج ضروری خود را تهیه کند تا این که به سمت ، فناوری اطلاعاتی و ارتباطی ( که کالایی لوکس تلقی می شود ) بروند ( مشایخی و همکاران ، 1384 ؛ دِوریز و همکاران ، 2001 ) .

تعداد کامپیوترهای شخصی موجود و نرخ رشد دسترسی مردم به آن را نیز می توان از عوامل و موانع مهم توسعه فاوا به ویژه در نظام آموزشی دانست . عدم دسترسی به این گونه امکانات نیز مانع اساسی در توسعه و گسترش این فناوری در آموزش به شمار می رود ( فتحیان ، 1387 ؛ دِوریز و همکاران ، 2001 ) .

مساله دیگر هزینه استفاده از خطوط تلفن است . در صورت بالا بودن هزینه های استفاده از خطوط تلفن ، امکان دسترسی به شبکه های اینترنت و دیگر شبکه های ارتباطی ، در سطح پایینی باقی خواهد ماند ( آتشک ، 1386 ؛ ویلسون[12] ، 1996 ) .

2-2-8-4 ) موانع فرهنگی – آموزشی :

یکی از بسترهای اساسی و بنیادین جهت هر گونه تغییر و تحول و استفاده از فناوری جدید در یک کشور ، بستر سازی فرهنگی در آن کشور است ؛ زیرا این امر ، بدون توجه به فرهنگ و زیر ساختارهای فرهنگی و اجتماعی کشور اگر غیر ممکن نباشد ، کاری بسیار سخت است و با مشکلات زیادی مواجه خواهد شد ؛ لذا برای انجام هرگونه تحولی که جنبه بنیادی داشته باشد ، توجه به فرهنگ آن جامعه ضروری است . با شناخت عناصر فرهنگی و تدوین برنامه مناسب ، می توان زمینه لازم برای این تغییرات را به وجود آورد ( آتشک ، 1386 ؛ آتشک ، 1387 ) . از این رو یکی از محدودیت های گسترش فاوا در نظام های آموزشی ، به ویژه در کشورهای در حال توسعه ، موانع فرهنگی می باشد . به اعتقاد برخی از صاحب نظران با توجه به این که در اینترنت همه چیز یافت می شود و محدودیت های فرهنگی و اخلاقی لحاظ نمی گردد . از یک دیدگاه گسترش اینترنت باعث اضمحلال اصول فرهنگی ، اعتقادی و اخلاقی در بین جوامع می شود . با این استدلال ، جلو گسترش آن گرفته شده و یا حداقل محدودیت هایی بر آن اعمال می گردد . این محدودیت ها باعث کاهش نرخ رشد استفاده از اینترنت و به طور کلی فاوا در نظام آموزشی و در نتیجه فرایند یاد دهی – یادگیری خواهد شد ( صالح صدق پور و میرزایی ، 1387 ) .

از طرفی ، همراه شدن پدیده مدرک گرایی که از فرهنگ دولتی بودن بازار کار ایران و استفاده ی ممتد از درآمد ناشی از فروش نفت خام حاصل شده است ، با مساله غامض آزمون سراسری دانشگاه ( اعم از دولتی و غیر دولتی ) سبب شده است در آموزش و پرورش ایران چهار اصل یادگیری : یادگیری چگونه آموختن ، یادگیری با دیگران زیستن ، یادگیری برای به کاربردن و یادگیری برای بهتر زیستن تبدیل به یک اصل مادر شود : یادگیری برای کسب نمره ی مناسب جهت بدست آوردن مدرک تحصیلی بالاتر . تحمیل شدن این فرهنگ به مدارس سبب شده است که فقط جنبه هایی از یادگیری که فرد را به این هدف می رساند مورد توجه قرار گیرد و دانش آموز ، معلم ، مدیریت مدرسه و آموزش و پرورش ، والدین و بطور کلی جامعه از توجه به انواع دیگر یادگیری که به کار زندگی شاد و مفید در جامعه ی مدنی پویا و دائما در حال تغییر خواهد آمد ، با آگاهی غفلت کنند . برای چنین نوع یادگیری ، چندان نیازی به کاربرد فاوا نخواهد بود ( آیتی و دیگران ، 1386 : 54-52 ) .

در کل مهم ترین موانع آموزشی عدم استفاده از فاوا را می توان کمبود آموزش ها ، کاربردی نبودن آموزش ها ، کمبود سمینارها و همایش های مرتبط و تخصصی و صلاحیت پایین ارائه کنندگان آموزش ها برشمرد ( آتشک ، 1386 ؛ ثمری و آتشک ، 1388 ) .

[1] Wilson

[2] ZEF= Information and Communication Technologies for Development, the Center for Development Research, University of Bonn

[3] Robertson

[4] Schrum

[5] Robertson

[6] Schrum

نظام های تربیتی در پذیرش مفهومی به نام یادگیری یا آموزش الکترونیکی ، به عنوان رویکردی جایگزین برای انتقال دانش ،  مهارت و ارزش به طالبان آن هنوز در تردید و دودلی هستند . زیرا این نظام ها متکی به منابع مالی و انسانی سنتی خود هستند که تا حدودی تضمین شده در اختیارشان قرار می گیرد. اما اگر آنها نیز، مانند نظام های اقتصادی، دچار نوسانات رکود و کاهش منابع و رقابت سخت بودند، شاید خیلی زودتر به استفاده از رویکردهای جدیدی مانند فناوری اطلاعات راغب می شدند. امروزه تجارت، که در دنیای بر تحول کنونی به سرعت به سمت جهانی شان پیش می رود ، برای تامین و تربیت نیروی انسانی ماهر و آموزش دیده مورد نیاز خود، ترک رویکردهای سنتی گفته و به سوی رویکردهای جدید میل کرده اند . از آغاز دهه ی پایانی قرن بیستم، میلیاردها دلار برای تحقیقات و گسترش آموزش الکترونیکی ، به صورت همزمان یا ناهمزمان ، سرمایه گذاری شده تا بتواند دانش و مهارت مورد نیاز دنیای تحول یابندهی تجارت را در سریعترین زمان ممکن، با کیفیت مطلوب و قیمت های قابل قبول از طریق شاهراه های الکترونیکی، در دسترس جویندگان این دانش و مهارت ها، بدون توجه به موقعیت جغرافیایی آنان قرار دهد .
آموزش یا یادگیری الکترونیکی چیست که اهل تجارت – که معمولا اهل سود هم هستند – سرمایه گذاری میلیاردی برای آن می کنند؟ اگر این رویکرد چنین ارزشمند و مقرون به صرفه است چرا نهادهای آموزشی از آن بهره نگیرند ؟

به طور کلی می توان گفت که آموزش الکترونیکی عبارت است از کاربرد فناوری اطلاعات و استفاده از رایانه های چندرسانه ای ، ابزارهای الکترونیکی و دیجیتالی برای طراحی یا انتخاب مواد آموزشی و مدیریت فرایند یاددهی – یاد گیری (آموزش) که به صورت شبکه ای از یاد دهندگان ،  یاد گیرندگان ، کارشناسان و طراحان آموزشی و فن سالاران رایانه ( سخت افزار و نرم افزار) سازماندهی شده اند. یعنی فناوری ، در یادگیری الکترونیکی ، برخلاف آموزش از راه دور، نه به عنوان پل ارتباطی، بلکه به عنوان عامل اصلی انتقال دانش و مهارت وارد فرایند آموزش می شود. به عبارت روشنتر یادگیری الکترونیکی لزوما به معنی استفاده از منابع دیجیتالی و فناوری های مربوط به آن برای سهولت بخشیدن به فرایند تدریس نیست، بلکه به دست دادن تجربه ی یادگیری شخصی و جدیدی است تا یاد گیرنده بتواند ، با گام های آهسته ، به توانمندی های بالقوه خود پی ببرد و آنها را فعلیت ببخشد . این کار با توسعه ی انقلابی فناوری الکترونیکی و گسترش شبکه های ارتباطی و اطلاعاتی میسر شده است. ویژگی های مهم این نوع آموزش عبارت اند از:

محتوای آن پویا و روزآمد است و دسترس به صورت برخط  برای همه امکان پذیر است.
دارای زمان واقعی و بدون محدودیت زمانی است.
فرایند یاددهی- یادگیری در آن مشارکتی است.
محیط یادگیری متعلق به همه ی مشارکت کنندن است و هر یادگیرنده فعالیت مورد نظر خود را در زمان و مکان انتخابی خودش انجام می دهد.
جامع و فراگیر است ؛ زیرا منابع زیادی را فراهم می کند تا یادگیرندگان را برای انتخاب بهترین محتوا و مطلوبترین مدل آموزشی متناسب با واقعیت خود توانمند سازد.
با توجه به آنچه گفته شد این نوع آموزش نباید با آموزش باز و از راه دور، به ویژه با دانشگاه الکترونیکی یا دانشگاه مجازی اشتباه شود. در طی دو دهه گذشته جهانیان پی بردند که محور توسعه یافتگی و پیشرفت اقتصادی کشورها نه قدرت صنعتی بلکه قدرت اطلاعاتی است و قدرت اطلاعاتی نیز بستگی زیادی به ایجاد جامعه ی آگاه یا مطلع دارد ؛ از این رو ، آموزش الکترونیکی را موثرترین راه برای این کار تشخیص

دادند تا با تدوین برنامه های آموزشی مناسب به ایجاد جامعه ی یادگیرنده به عنوان زیرینای جامعه ی آگاه اقدام کنند . روشن است که اقدام به چنین کاری با روش های سنتی امکان پذیر نیست. علاوه بر این ، تغذیه ی اطلاعاتی چنین جامعه ای نیاز به تولید مداوم اطلاعات و دانش و انتقال آن با توسل به رویکردهای آموزش مداوم و مادام العمر دارد. این کار مستلزم ارتباط دائمی یادگیرنده با مراکز آموزشی است ؛ در صورتی که ارتباط میان یادگیرنده با موسسه ی آموزشی یا معلم ، چه در نظام سنتی و چه در آموزش باز و از راه دور، پس از دوره آموزشی قطع می شود؛ اما در آموزش و یادگیری الکترونیکی این ارتباط ، لااقل به لحاظ نظری و در صورت تمایل یادگیرنده به تداوم یاد گیری، قطع نمی شود و با روزآمد شدن محتوای دروس و مواد آموزشی، یادگیرنده نیز می تواند آموخته های خود را روزآمد کند. یعنی آموزش الکترونیکی انتقال دانش را، در هر زمان و در هر مکانی که یادگیرنده به ابزارهای استفاده از آن دسترسی و با شیوه های کاربری آنها آشنایی دارد، صرف نظر از نوع و سطح دانش فراهم می سازد . یادگیرندگان، با بهره گرفتن از این رویکرد، دارای چنان قدرتی برای آموختن می شوند که احساس می کنند می توانند دیدگاه ها، ایده ها و افکار خود را با افراد دیگری در سراسر دنیا مبادله کنند و در تجارب آنان سهیم شوند. یعنی هم یاد بگیرند و هم یاد بدهند. مهمترین ویژگی آموزش و یادگیری الکترونیکی ارائه محتوای درسی از طریق شبکه ی جهانی اینترنت و تار جهان گستر می باشد ؛ از این رو، گاهی به آن آموزشی اینترنتی یا آموزش تحت وب هم می گویند .

البته وقتی سخن از یادگیری اکترونیکی در کشورهای در حال توسعه پیش می آید ، بحث مهمتری در ذهن شکل می گیرد : اول اینکه، چگونه زیر ساخت های فناوری آن باید فراهم شود ؛ دوم اینکه ، مخاطبان آن کدام یک از گروه های اجتماعی باشند . پاسخ این دو سوال مهم آسانی نیست. ولی دیدگاه اصلی این است که فراهم کردن زیر ساخت های فاوا ، بسیار آسانتر از ساختن فضاهای آموزشی و کلاس های درسی سنتی است. همین طور در مورد یافتن مخاطب نیز چنین می باشد ؛ زیرا اگر به نیازهای اساسی آموزشی جامعه توجه داشته باشیم، مخاطبان، از گروه های مختلف اجتماعی ، به خودی خود، سراغ این نوع آموزش خواهند آمد. به عبارت دیگر ، اگر تصدیق کنیم که گسترش ظرفیت تعلیم و تربیت در سطوح مختلف، رسمی یا غیر رسمی، از ضرورت های اولیه ی وارد شدن به عرضه های تولید دانش و اقتصاد جهانی دانش محور جدید می باشد ، آموزش الکترونیکی هم باید، به عنوان یک بخشی مهم از توسعه ی مقدماتی، یک رسانه ی جایگزین برای ساختن ظرفیت های جدید آموزشی، یک مفهوم قابل درک مردم سالارانه برای توزیع عادلانه امکانات و فرصت های آموزشی و صاحب اختیار ساختن مردم در انتخاب مواد، روش، زمان و مکان یادگیری مورد توجه قرار گیرد ( ابراهیم زاده ، 1385 : 6 و7 ) .

[1] Online

[2] World Wide Web

جزییات بیشتر درباره این پایان نامه :

پایان نامه تاثیر بکارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات بر توانمند سازی دانش آموزان مدارس هوشمند بابلسر از دید معلمان

2-2-11-2 ) نقش فاوا در انگیزش یادگیری  

ابزارهای فاوا و به کارگیری آن توسط دانش آموزان نقش مهمی در افزایش انگیزه آنان برای یادگیری و فعالیت های مربوط به آن دارد . فاوا از قابلیت انعطاف بالایی در برآورده ساختن نیازهای مختلف دانش آموزان برخوردار است. فاوا برای ارائه و یا نمایش اطلاعات به روش های جدیدی که به درک سریعتر دانش آموزان منجر می گردد ، استفاده می شود . همچنین به دانش آموزان اعتماد به نفس بیشتری می دهد تا بتوانند خود را در فرایند یادگیری درگیر سازند ( مورفی و گرین وود ، 1998 ) . نقش فاوا در ایجاد انگیزه یادگیری در دانش آموزان در شکل 2-3 نشان داده شده است .

شکل 2-3 )  نقش های انگیزشی فاوا در فرایند یاددهی – یادگیری

نقشهای انگیزشی فاوا
تنوع 

یاددهی- یادگیری اطلاعات
افزایش علاقه 

به یادگیری
فعال سازی یادگیرنده در امر یادگیری
 

بسیاری از یافته ها نشان داده اند که فاوا با ایجاد تنوع ، علاقه ی دانش آموزان را افزایش می دهد، آنها را در یادگیری درگیر می سازد ، توجه و لذت از یادگیری را حفظ کرده و راه های جدیدی برای ارائه ی ایده های مشکل باز می کند ( ممتاز ، 2000 ) . شبکه ی اینترنت به دلیل اینکه رسانه ای بسیارغنی است و امکان تعامل با سایر افراد و مشارکت در رویداد های دنیای واقعی را فراهم می سازد ، نسبت به سایر فناوری ها انگیزش بیشتری را به وجود می آورد ( تینیو ، 2002 ) .

همان طور که در شکل 2-3 مشاهده می گردد ، ابزارهای فاوا به سه صورت می توانند نقش انگیزش خود را ایفا نمایند : 1- دانش آموزان را در فرایند یادگیری درگیر می سازند . 2- علایق دانش آموزان را بر می انگیزند و 3- با ایجاد تنوع و چندگونگی در ارائه محتوا ( از قبیل متن، صوت، تصویر، فیلم و شبیه سازی محیط یادگیری )  امر یادگیری را لذت بخش و غیرخسته کننده می نمایند  .

2-2-11-3 ) نقش فاوا در یادگیری شاگرد محور

فاوا به دلیل برخورداری از قابلیت های بالا در دستیابی به اطلاعات و تجزیه و تحلیل آنها و ایجاد ساخت های جدیدی از دانش و اطلاعات ، فرصتی را ایجاد می کنند تا یادگیرندگان بتوانند نقش محوری خود را در

یادگیری ایفا نمایند . با توجه به نقش فاوا در یادگیری شاگرد محور، مطابق شکل زیر ، مهمترین روش های یادگیری مبتنی بر فعالیت شاگرد ( یادگیری شاگرد محور) به شرح زیر است:

شکل 2-4 )  نقش های فاوا در یادگیری شاگرد محور در فرایند یاددهی – یادگیری

فاوا و یادگیری شاگرد محور
یادگیری مشارکتی
یادگیری مستقل
یادگیری 

ارزیاب
یادگیری 

یکپارچه
یادگیری 

حل مساله
یادگیری خلاق
 

یادگیری مشارکتی : اعتقاد بر این است که یادگیری یک فرایند اجتماعی است و فعالیت های یادگیری برای رسیدن به مرحله تولید اندیشه و اطلاعات حیاتی است. مطالعه ی پیاژه در مورد مراحل تحول شناخت در کودکان و نوجوانان نشان داده است که بیشتر آموخته ها و یادگیری های آنها حاصل تعامل با دیگران است ( آقازاده ، 1384 ) . فاوا تعامل و همکاری میان دانش آموزان ، معلمان و متخصصان را هر کجا که باشند امکان پذیر ساخته و از آن حمایت می کند . کار گروهی ، تشکیل گروه های متجانس و نامتجانس و پشتیبانی اعضای گروه از یکدیگر از ویژگی های مهم یاد گیری مشارکتی است. فاوا فرصت هایی را فراهم می آورد تا یادگیرندگان با افراد و فرهنگ های مختلف ارتباط برقرار نموده و به صورت گروهی و در سطحی گسترده با آنان همکاری نمایند.

یادگیری مستقل و خودگردان : یکی از انگیزه های اولیه تلفیق فاوا در آموزش این است که یادگیری مستقل را در دانش آموزان ایجاد می کند تا از این طریق دانش خود را ساخته و خود را در اعمال شناختی درگیر نمایند ،  چیزی که انجام آن در یک کلاس درس و به روش سنتی غیرممکن باشد ( لایم و چای[4] ، 2003 ) .

بنا به تعریف لیتل[5] ( 1994 ) خود گردانی یک ظرفیت ، یا توان بالقوه حاصل از اندیشه مستقل ، تفکر انتقادی ، تصمیم گیری و عمل مستقل است . ظرفیت خودگردانی هم در فرایند یادگیری و هم در انتقال یادگیری به یک زمینه ی گسترده تر مورد استفاده قرار می گیرد.

در یک محیط یادگیری مبتنی بر فاوا ، دانش آموزان در فرایندهای یادگیری به صورت مستقل عمل می نمایند و بر میزان یادگیری و مراحل آن کنترل دارند . بنابراین برای قضاوت در مورد پیشرفت خود ، بازبینی نیازهای یادگیری و ساختن دانش خود بر اساس اطلاعات موجود ، در موقعیت بهتری قرار می گیرند ( تیلور[6]، 1996 ) .

یادگیری به روش حل مساله : یادگیری به روش حل مساله از مصادیق یادگیری فعال است که در آن مسائل زندگی واقعی ، مورد بررسی و پژوهش قرار می گیرد ، دانش آموزان در گروه های کوچک با یکدیگر همکاری می کنند و معمولا با کمک گرفتن از یک راهنما و دسترسی به سایر منابع به تعریف و تببین مساله ، شناسایی نیازمندی های لازم به منظور شناخت مساله ، مطالعه و بررسی مساله به طور انفرادی و به کارگیری بینش های جدید و ادراکات حاصل به منظور شناسایی مجدد مساله می پردازد .

در یادگیری حل مساله هدف این است که دانش آموزان از طریق طی مراحل متوالی ، دانش و مهارت های لازم برای یادگیری فعالانه را به دست آورند. فاوا زمینه ای را فراهم می آورد که از طریق آن دانش آموزان می تواند به جست وجو و تجزیه و تحلیل اطلاعات پرداخته و ساخت جدیدی از آن ایجاد نماید. بنابراین یادگیرندگان از طریق تجربه و فعالیت به یادگیری می پردازند و با درگیر ساختن خود با مسائل زندگی واقعی ، از انتزاعی و یا ذهنی بودن یادگیری می کاهند ( تینیو[7]، 2002 ) . در این روش برخلاف حفظ کردن طوطی وار یا حافظه ی عادتی، به کمک ابزارهای فاوا میزان فعالیت و درگیر شدن یادگیرنده در فرایند یادگیری افزایش می یابد ، نوع فعالیت ها را یادگیرندگان مشخص می کنند، گروه های کاری کوچک تشکیل می شوند ، فعالیت های بسیار گوناگون و متفاوتی صورت گرفته و گام های عمل را یادگیرندگان تعیین می کنند .

یادگیری کلی و یکپارچه :  یادگیری یکپارچه نوعی از یادگیری است که در آن موضوعات به طور مجزا و بدون ارتباط با هم درنظر گرفته نمی شود . همچنین هیچ جدایی و تمایزی میان نظر و عمل وجود ندارد ، بلکه بر عکس ، موضوعات با یکدیگر مرتبط شده و در یک کل یکپارچه و به صورت موضوع واحد ادراک می شوند . اساس این نوع یادگیری به دیدگاه مکتب آلمانی گشتالت بر می گردد که در آن یادگیری عبارت است از : « بینش حاصل از درک موقعیت به عنوان یک کل یکپارچه ، که آن هم از طریق کشف روابط میان اجزای تشکیل دهنده موقعیت یادگیری حاصل می شود » ( سیف ، 1380 : 260 ) .

یادگیری به کمک فاوا، یک رویکرد موضوعی و یکپارچه نسبت به فرایند یاددهی- یادگیری ایجاد می کند که در آن جدایی تصنعی بین موضوعات مختلف و بین نظر و عمل که در کلاس های درس سنتی وجود دارد ، از میان برداشته می شود ( تینیو، 2002 ) . بنابراین تلفیق نظر و عمل ، وجود ارتباط بین موضوعات مختلف و موضوعی شدن یادگیری با بهره گرفتن از ابزارهای فاوا ، مقدمات ایجاد نوعی از یادگیری کلی و یکپارچه را به وجود می آورد که حاصل آن ادراک و یا بینش تازه ای از موضوع یادگیری خواهد بود . آن نوع یادگیری که پیروان مکتب یادگیری شناختی گشتالت آن را درست نقطه مقابل یادگیری های طوطی وار و مبتنی بر حافظه می دانند . به کمک ابزارهای فاوا این تلفیق و یکپارچگی را می توان ایجاد کرد و زمینه های ادراکات کلی و یکپارچه را فراهم آورد .

یادگیری خلاق :  یادگیری به کمک فاوا زمینه ای را به وجود می آورد که در آن می توان اطلاعات موجود را دستکاری کرد و یا تغییر داد . یادگیری در این روش، تولید محصولات جدید است نه باز گرداندن اطلاعات دریافت شده و بدون تغییر . در این نوع یادگیری راه حل های جدیدی برای مسائل پیدا شده و یادگیری از نوع مولد خواهد بود .

یکی از نکاتی که در سیاست گذاری و تدوین برنامه درسی در عصر اطلاعات و جهانی شدن باید مورد توجه متخصصان قرار گیرد پرورش خیال ورزی یا خلاقیت است . در واقع تعلیم و تربیت باید در کنار انتقال اطلاعات به سازماندهی متفاوت اطلاعات و بلکه بالاتر از آن به ابدع ویژگی های نوین در مورد اطلاعات موجود روی آورد . ( باقری ، 1383 ) . آموزش بر پایه فناوری اطلاعات ، این امکان را به دانش آموزان می دهد که به صورتی فعال و نوآورانه بیندیشند و از این ایده ها به صورت مشترک استفاده کنند ( جلالی و عباسی، 1383 : 22 ) .

از ابزارهای فاوا می توان به منظور سنجش و ارزیابی یادگیری های آموزشگاهی دانش آموزان و مهارت های آنان در به کارگیری و استفاده ی صحیح از این فناوری استفاده کرد . این ارزیابی که در شکل  2-5  نشان داده شده است به دو صورت انجام می پذیرد .
 

شکل 2-5 ) نقش فاوا در ارزیابی یادگیری

ارزیابی یادگیری
ارزیابی یادگیری آموزشگاهی
ارزیابی مهارتهای کاربری فاوا
 

ارزیابی یادگیری های آموزشگاهی ( یادگیری دروس )  : می توان با شیوه های مبتنی بر فاوا هم به ارزیابی تکوینی یادگیرندگان و هم به ارزیابی تراکمی آنها پرداخت. در ارزیابی تکوینی مراحل یادگیری و تکوین آن مورد سنجش و آزمون قرار می گیرد ، به گونه ای که اگر یادگیرنده نتواند نمره لازم را در یکی از مراحل قبلی یادگیری به دست آورد ، ادامه آموزش و یادگیری امکان پذیر نیست و یادگیرنده مجبور است دوباره به مراحل قبل باز گردد و از طریق بازآموزی ، پاسخ صحیح سؤالات را پیدا نماید و با کسب نمره ی لازم ، به قسمت های بعدی دست یابد .

در ارزیابی تراکمی نیز حد نصابی در نظر گرفته می شود که یادگیرنده در صورت کسب آن نمره می تواند نسبت به انتخاب دروس دیگر اقدام نماید . چنین ارزیابی هایی در نظام های دانشگاهی آموزش مجازی و از راه دور به صورت برخط و یا برون خط مانند ارسال سوالات به آدرس پست الکترونیکی فرد مرسوم و معمول است.

خود ارزیابی های دانش آموزان در نظام های آموزشی مبتنی بر فاوا به عنوان جایگزین مناسبی برای ارزیابی سنتی مطرح شده است. دانش آموزان با ارزیابی از یادگیری ها و مهارت های خود و نتایج حاصل از آن گام های آموزشی و یادگیری خود را تعیین می کنند . به این ترتیب آنان اگر در یادگیری های قبلی خود نقایص و کاستی هایی را ملاحظه کردند ، آنها را برطرف نموده و سپس گام های بعدی را برای یادگیری برمی دارند . در صورتی که نقایص و کاستی ها را مورد بی توجهی قرار دهند ، یادگیری مراحل بعدی بر ایشان امکان پذیر نخواهد بود. به ویژه در یادگیری هایی که در آنها مراحل قبلی پیش نیازهای اساسی برای مراحل بعدی هستند . خود ارزیابی چندین پیامد و نتیجه ی مهم دارد. اولا بازخوردهایی که به یادگیرنده می دهد بازخوردهای حقیقی و به دور از سوگیری بوده و یادگیرنده به میزان یادگیری واقعی خود پی می برد . دوما در این نوع ارزیابی ، اضطراب یادگیرنده به حداقل ممکن می رسد ، به دلیل اینکه نتیجه ی ارزیابی هر چه باشد برای وی کاملا محرمانه و به دور از واکنش فرد دیگری به نام ارزیابگر است. سوما خود ارزیابی و پی بردن به نواقص و کاستی ها نه تنها انگیزه فرد را برای اصلاح نواقص از بین نمی برد ، بلکه به عکس ایجاد انگیزه می کند . از این رو کامپیوترها به دلیل اینکه در مقابل نتایج خودارزیابی یادگیرندگان هیچ واکنش مننی نشان نمی دهند و بازخوردهای آن اصولا از نوع آگاه سازی و یا از نوع راهنمایی است ، ابزار مفیدی برای ارزیابی محسوب می شوند .

ارزیابی مهارت های فاوا : هیپ و همکاران ( 2004 ) سه نوع مختلف از مهارت های فاوا که باید در برنامه های توسعه ی آن در آموزش و پرورش مورد ارزیابی قرار گیرند را به شرح زیر متمایز کرده است :

نوع اول از مهارت های فاوا ، مهارت هایی هستند که هدف اساسی آنها تسلط در استفاده از نرم افزارهاست.
نوع دوم به مجموعه ای از توانایی ها و شایستگی هایی اطلاق می شود که دانش آموزان می توانند هنگام به کارگیری و استفاده از نرم افزار در خود ایجاد کنند .
در نهایت نوع سوم مهارت های پیشرفته فاوا از قبیل برنامه سازی ، طراحی سیستم و غیره است که اساسا در مدارس حرفه ای و تخصصی آموزش داده می شوند .
جزییات بیشتر درباره این پایان نامه :

پایان نامه تاثیر بکارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات بر توانمند سازی دانش آموزان مدارس هوشمند بابلسر از دید معلمان

2-2-11-5 ) نقش فاوا در بهبود و ارتقای مهارت های تفکر

با بهره گرفتن از فناوری های جدید اطلاعاتی و ارتباطی می توان دانش آموزان و معلمان را یاری داد تا مهارت های فکر کردن را فرا گرفته و آن را ارتقا دهد . انواع و یا شکل های مختلف تفکر و ارتقای مهارت های مربوط به آن با بهره گرفتن از ابزارهای فاوا را می توان به شرح مندرج در شکل 2-6  دسته بندی کرد:

شکل 2-6 ) نقش فاوا در ارتقای مهارتهای تفکر

ارتقا مهارت های تفکر
تفکر انتقادی
تفکر ارزیاب
تفکر خلاق
 

تفکر انتقادی : تفکر انتقادی شیوه ای از تفکر در مورد هر چیز ، محتوا یا مساله ای است که در آن فرد کیفیت تفکر خود را به وسیله ی تحلیل ماهرانه ، ارزیابی و بازسازی آن بهبود ارتقا می بخشد .

فرایند منظم ذهن در تفکر ، تحلیل ، ترکیب  و ارزیابی فعالانه  و ماهرانه ی اطلاعات گردآوری شده از طریق مشاهده ، تجربه ، تامل و استدلال ، که به عنوان راهنمای عمل و اعتقاد فرد محسوب می شود را تفکر انتقادی می نامند ( اسکریون و پال ، 2004 ) .

فاوا به دلیل آنکه فرصت هایی برای دسترسی به حجم وسیعی از اطلاعات از منابع متعدد برای دانش آموزان فراهم می آورد و آنان را در شرایطی قرار می دهد که به مقابله اطلاعات به دست آمده بپردازند و صحت و سقم آنها را مورد ارزیابی قرار دهند ، موجب ارتقای تفکر انتقادی می گردد . بر طبق نظر الیاس ( 2005 ) ترویج و پیشرفت تفکر انتقادی یکی از الزامات اساسی و مهم یک جامعه ی دموکراتیک و باز است تا با بهره گرفتن از آن دانش آموزان به منابع مختلف اطلاعاتی دست یافته و علاوه بر کتاب و جزوات درسی و یا مباحثی که در کلاس از طرف معلم مطرح می شوند سایر دیدگاه ها و آرا را مورد مطالعه، تحلیل، ترکیب، ارزیابی و تامل قرار دهند . در این صورت است که کتاب درسی برخلاف روش های سنتی، یگانه محتوای آموزشی محسوب نمی گردد و معلم نیز به جای انتقال دادن اطلاعات به دانش آموزان در نقش یک کمک کننده به آنها در ساختن دانش شان ظاهر می شود .

تفکرخلاق :  تفکر خلاق یا مولد نوعی از تفکر است که ایجاد بینش های جدید ، رویکردهای نو ، چشم اندازهای تازه، راه های جدید و یکپارچه فهمیدن و ادراک را موجب می شود . در فرایند خلاقیت غلبه با تفکر واگرا در مقابل تفکر همگراست. تفکر واگرا ویژگی مهم خلاقیت و آفرینندگی است . در تفکر همگرا نتیجه ی تفکر از قبل معلوم است، یعنی همیشه یک جواب درست یا غلط وجود دارد ، اما در تفکر واگرا جواب قطعی وجود ندارد و تعدادی جواب احتمالی ممکن است موجود باشند که از نظر منطقی هر یک از آنها درست است ( سیف، 1380 : 179 ) . فناوری های جدید اطلاعاتی و ارتباطی این امکان را به وجود آورده اند تا دانش آموزان و سایر افراد بتوانند تفکر واگرای خود را به کار گرفته و یا پرورش دهند و انعطاف پذیری آن را افزایش دهند. به عنوان مثال برنامه های مختلف کامپیوتری از قابلیت های بسیار زیادی برای طراحی و ارائه ی ایده های جدید برخوردار می باشند . خصوصیات و قابلیت های فراوان فاوا فرصت های بسیار زیادی را برای پرورش تفکر خلاق دانش آموزان در تمام مقاطع سنی و تحصیلی فراهم  آورده است .

طراحی و تولید نرم افزار های گوناگون و ارائه ی ویرایش های پیشرفته و تغییر یافته ی آنها با امتحانات بیشتر و متفاوت، حامل تفکرات خلاقی است که در بستر فاوا پدید آمده است . به گونه ای که تولید و ساخت این برنامه ها یکی از سودآورترین فعالیت های اقتصادی کشوری مانند هندوستان شده است.

دانش آموزان می توانند با بهره گرفتن از نرم افزار های مختلف کامپیوتری که در آنها امکان تغییر، ویرایش، آفرینش  و ارائه ی ایده های مربوط به خودشان است، خلاقیت خود را پرورش داده و فرصت یابند تا تخیلات و تصاویر ذهنی خود را بازنمایی کنند. استفاده از نرم افزار های ساده ای از قبیل واژه پردازها، نرم افزار های ترسیمی و نرم افزارهای مشابه دیگر باعث می شوند که کاربر ذهن و در واقع تفکر واگرای خود را به جریان انداخته و بدون واهمه و نگرانی از وارد آوردن خسارت ها و زیان های جبران ناپذیر، به فعالیت ذهنی خود تحقق بخشیده و با بهره گرفتن از فناوری های ارتباطی مانند وب لاگ ها، آفرینش ذهن خود را در اختیار دیگران قرار دهد.