فهرست مطالب

عنوان                                                                                           صفحه

چکیده فارسی ……………………………………………………………………………………………………………………………………. 1

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1-مقدمه. 3

1-2- بیان مسأله. 4

1-3-  اهداف تحقیق. 6

1-4-سوال های تحقیق. 7

1-5-  فرضیات تحقیق………………………………………………………………………………………….. 7

1-6-  مبانی نظری تحقیق. 8

1-7- روش تحقیق: 9

1-8-  روش گردآوری و تجزیه و تحلیل داده ها و اطلاعات.. 10

1-9-  قلمروی تحقیق. 11

1-10-  جامعه­و نمونه آماری…………………………………………………………………………………. 11

1-11 – محدودیت های تحقیق. 13

1-12- تعریف مفهومی و عملیاتی اصطلاحات و متغیرها 14

1-12-1- تعریف مفهومی متغیرها 14

1-12-2- تعریف عملیاتی متغیرها 16

1-13 – جمع بندی.. 19

فصل دوم: ادبیات و مبانی نظری تحقیق

 

1-2- مقدمه. 21

2-2- نقش بورس اوراق بهادار در اقتصاد ملی و منطقه ای.. 22

2-3- ارزیابی عملکرد و ارتباط آن با کارایی.. 23

2-3-1-کارایی بازار. 23

2-3-2 تعریف کارایی.. 24

2-3-3- انواع کارایی.. 25

2-3-4- روش های اندازه گیری کارایی.. 26

2-3-5-رگرسیون و تحلیل پوششی داده ها: 27

2-4- تحلیل پوششی داده ها 28

2-4-1-کاربرد های مالی تکنیک DEA.. 31

 

2-4-2- مدل های تحلیل پوششی داده 32

2-4-2-1مدل نسبتCCR.. 32

2-4-2-2مدل پوششی CCR ورودی محور. 33

2-4-2-3مدل پوششی CCR خروجی محور. 33

2-4-2-4مدل نسبت BCC.. 34

2-4-2-5 مدل پوششی BCC ورودی محور. 35

2-4-2-6مدل پوششی BCC خروجی محور. 35

2-4-2-7مدل جمعی.. 36

2-4-2-8 مدل جمعی موزون. 36

2-4-2- 9-مدل های جمعی وبازده به مقیاس… 37

2-4-2-10 – مدل SBM پوششی ورودی محور. 38

2-4-2-11 مدل سوپر کارای تحلیل پوششی داده ها 39

2-4-2-11-1-  فرم پوششی  و مضربی مدل ابرکارایی تحت بازده به مقیاس ثابت ماهیت ورودی.. 39

2-4-2-11-2 – مدل ابرکارایی تحت بازده به مقیاس متغیر ماهیت ورودی و خروجی.. 40

2-5 تعریف و تشریح نرخ بازده سهام. 42

2-5-1 نرخ بازده سرمایه گذاری.. 43

2-5-2 اجزای بازده سهام. 44

2-5-3 معیارهای ارزیابی عملکرد و بازده سهام. 47

2-6 – مدل مفهومی/تحلیلی پژوهش… 49

2-7 – تحقیقات مرتبط.. 49

2-7-1- تحقیقات داخلی.. 50

2-7-2 -تحقیقات خارجی.. 53

2-8 جمع بندی.. 59

فصل سوم: روش اجرای تحقیق

 

3-1- مقدمه. 61

3-2- روش تحقیق. 61

3-3- قلمرو مکانی و زمانی تحقیق. 62

3-4 جامعه و نمونه ی آماری تحقیق. 63

3-5 – ابزار گردآوری داده ها و اطلاعات.. 65

3-6- معرفی ساختار و روش تجزیه و تحلیل داده ها: 66

3-6-1 فرم پوششی  مدل ابرکارایی تحت بازده به مقیاس ثابت ماهیت ورودی: 66

3-6-2 ضریب همبستگی پیرسون. 70

3-6-3 آزمون مقایسه میانگین دو جامعه آماری.. 71

3-7 -شاخص ها/فرضیه ها 72

3-8 فرضیه های تحقیق. 73

3-9- گام های محاسباتی پژوهش… 74

3-10 جمع آوری داده ها 75

3-11 جمع بندی.. 79

فصل چهارم: تحلیل اطلاعات

 

4-1-مقدمه. 81

4-2- آمار توصیفی متغیر های DEA.. 81

4-3- سنجش کارایی حاصل از حل مدل. 82

4-4تجزیه و تحلیل نتایج کارایی فنی.. 85

4-5 رتبه بندی واحد های کارا 90

4-6 آمار توصیفی متغیر بازده سهام. 90

4-6-1 توصیف متغیر بازده سهام. 90

4-7 آزمون نرمال بودن داده ها: 91

4-7-1 آزمون کولموگروف-اسمیرنوف: 91

4-8 آزمون فرضیات با بهره گرفتن از آزمون همبستگی پیرسن و T استیودنت : 92

4-9 جمع بندی: 96

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات تحقیق

 

5-1 مقدمه. 98

5-2نتایج تحقیق. 98

5-2-1 نتایج حاصل از آمار توصیفی.. 98

5-2-2 نتایج حاصل از سنجش کارایی به روش DEA  (مدلسازی) 99

5-2-3 نتایج آمار استنباطی.. 100

5-3 نتیجه گیری و ارائه پیشنهاداتی بر مبنای یافته های تحقیق. 101

5-4 محدودیت های تحقیق. 102

 

ی

 

5-5 پیشنهادها برای مطالعه ی آینده 103

منابع………………………………………………………………………………………………………….. 105

پیوست……………………………………………………………………………………………………….. 110

ک

 

 

 

جدول ها

عنوان                                                                                                 صفحه

جدول 1-1 جامعه/نمونه آماری………………………………………………………………………………… 12

جدول 2-2 مدل های جمعی و بازدهی به مقیاس… 37

جدول 2-3خلاصه ای از تحقیقات صورت گرفته در حوزه سنجش کارایی با تکیه بر مفاهیم مالی.. 58

جدول 3-1-1 داده های مربوط به شاخص های مدل تحلیل پوششی داده ها سال 1387. 75

جدول 3-1-2 داده های مربوط به شاخص های مدل تحلیل پوششی داده ها سال 1388. 76

جدول 3-1-3 داده های مربوط به شاخص های مدل تحلیل پوششی داده ها سال 1389. 77

جدول 3-1-4 داده های مربوط به بازده سهام سال 1388،1389،1390. 78

جدول 3-2 جمع بندی نهایی 79

جدول 4-1 آمار توصیفی متغیر های DEA.. 81

جدول 4-2-1 امتیاز کارایی حاصل از DEA  برای سال های 1387-1389 ،  و معرفی واحدهای الگو. 82

جدول 4-2-2 تعیین مقادیر مازاد و کمبود برای هر یک از واحدها در سه دوره مالی.. 83

جدول 4-3 خروجی کلی نرم افزار GAMS با داده های سال 1378……………………………………………………. 86

جدول 4-4 خروجی کلی نرم افزار GAMS با داده های سال 1389. 89

جدول 4-5 رتبه بندی واحدهای کارا 90

جدول 4-6 آمار توصیفی بازده سهام. 90

جدول 4-7 آزمون کلمگروف-اسمیرنوف.. 92

جدول 4-8 نتیجه آزمون فرضیه اول. 93

جدول 4-9 میانگین،انحراف معیار و تعداد متغیرهای مورد مطالعه. 94

جدول 4-10 نتایج آزمون فرضیه دوم. 95

جدول 5-1- خلاصه ای از نتایج حاصل از آمار توصیفی متغیرها…………………………………… 98

 

 

 

 

ل

 

 

 

فهرست نمودارها

عنوان                                                                                                 صفحه

نمودار 2-1 مرز کارایی DEA و رگرسیون. 28

نمودار4-1 هیستوگرام بازده سهام. 91

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

م

 

 

 

فهرست اشکال

عنوان                                                                                               صفحه

شکل شماره 1-1 مدل DEA و بررسی رابطه آن با بازده سهام. 14

شکل شماره 3-1 لیست ورودی و خروجی ها 72

شکل 3-2 گام های محاسباتی پژوهش… 74

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ن

 

 

چکیده

رفتار  بازده سهام یکی از موضوعات مورد توجه و مهم در بورس اوراق بهادار تهران است.تغییرات بازده سهام یک منبع اطلاعاتی موثر در ارزیابی وضعیت بنگاه ها،ارزیابی تطبیقی با سایر واحدها،ارزیابی کارایی مدیران و تصمیمات سرمایه گذاران می باشد. از این رو، به منظور جلب اطمینان سرمایه گذاران و اعتباردهندگان، باید ارزیابی صحیح از عملكرد شركت هابه منظور تعیین ارزش انجام و انتظارات آن ها از دریافت بازده مناسب حاصل از عملیات سودآور واحد تجاری فراهم شود و سرمایه گذاران با بهره گرفتن از ارزیابی عملکرد مالی شرکت ها،اقدام به پیش بینی بازده سهام و خرید سهام  شرکت مذکور  نماید.در این راستا، از جمله شاخص های برگرفته  از داده های حسابداری،متغیرهای شناخته شده ای جهت ارزیابی عملکرد شرکت ها می باشد. با توجه به اینکه یکی از محدودیت های داده های مالی جهت ارزیابی عملکرد شرکت ها این است که فقط می توانند یک بخش از عملکرد سازمان را نشان دهند، با استناد به نتایج پژوهش های متعدد که موید مکمل بودن تکنیک DEA ، برای شاخص های مالی در مقوله سنجش کارایی از طریق ترکیب به طور همزمان، چندین  مولفه مالی در صورت و مخرج  خود و تجمیع آنها،و اعلام  نمره واحدی  به نام “كارایی ” به هر واحد مورد بررسی  می باشد، در این پژوهش بر آن شدیم با یکی از روش های نوین ارزیابی عملکرد به نام تکنیک DEA و  با “فرم پوششی  مدل ابرکارایی تحت بازده به مقیاس ثابت ماهیت ورودی“ از آن به سنجش کارایی 27 شرکت های دارویی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در بازه زمانی1389-1387 ، که به روش حذف سیستماتیک 23 شرکت دارویی انتخاب گردید،پرداخته و به بررسی رابطه  برآورد امتیاز کارایی با تکنیک DEA و بازده سهام  بپردازیم، نتایج نشان داد میانگین امتیاز کارایی شرکت های دارویی در بازه زمانی 1389-1387 ، به ترتیب 0.85، 0.77 ، 0.69 بوده و شرکت فراورده های تزریقی ایران و زهراوی به عنوان کاراترین واحدها محسوب می باشند، پس از تعیین امتیاز کارایی حاصل از DEA ، فرضیات پژوهش با آزمون همبستگی پیرسون و آزمون T استیودنت مورد بررسی قرار گرفت، نتایج بیانگر وجود رابطه معنادار بین بازده سهام و امتیاز کارایی حاصل از تکنیک DEA را نشان داد.و بازده سهام شرکت های کارا از بازده سهام شرکت های ناکارا بیشتر نمی باشد،

کلمات کلیدی:سنجش کارایی، تکنیک تحلیل پوششی داده ها،مدل های ابر کارا، بازده سهام، شرکت های دارویی

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول   کلیات تحقیق

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-1-مقدّمه

برای بازار اوراق بهادار، كارآ بودن از اهمیت زیادی برخوردار است، چرا كه در صورت كارآ بودن هم تخصیص سرمایه، كه مهمترین عامل تولید و توسعه اقتصادی است، به صورت مطلوب و بهینه انجام می شود و هم قیمت اوراق بهادار به درستی و عادلانه تعیین می شود . (شمس وهمکاران،1389) اهمیت افزایش كارایی در صنایع كشورهای در حال توسعه به خصوص صنایعی همچون داروسازی كه از صنایع استراتژیک محسوب می شود، یک امر ضروری تلقی میشود،(افشار کاظمی وهمکاران،1388) مدل تحلیل پوششی داده هاDEAاز ابزار های مفید در سنجش کارایی چندین بنگاه با ساختار تولید مشابه است، علاوه برمحاسبه کارایی شرکتها،قادراست نتایج بسیار مفیدی در اختیار مدیران قرار دهد. این روش شرکتهای الگو را به عنوان هدف برای شرکتهای ناکارا تعیین میکند همچنین راهکارهای استراتژیک و بهبود کارایی را در زمینه توسعه شرکتها پیشنهاد میدهد.(shange&sueyoshi,1995) ارزیابی موقعیت مالی یک شرکت در فرایند تصمیم گیری امری حیاتی و ضروری است،چرا که عملیات یک شرکت تا اندازه ی زیادی وابسته به موقعیت مالی آن است.( Bacidor etall,1997)  با بهره گرفتن از تحلیل های مالی،اطلاعاتی در زمینه قدرت نقدینگی،حجم فعّالیت،کارایی،توان بازپرداخت وام و بدهی،ریسک پذیری،سودآوری و….بدست می آید که در نهایت باعث کاهش یا افزایش بازده سهام آن واحد خواهد شد. .(میری و همکاران،1389)  با استناد به تحقیقات صورت گرفته در این حوزه، معدود تحقیقاتی به طور سیستماتیک به بررسی رابطه بین سنجش کارایی با تکنیک DEAو بازده سهام پرداخته است است. لذا در این پژوهش برآن شدیم به بررسی رابطه بین برآورد  امتیازکارایی با تکنیک  DEAو بازده سهام بپردازیم.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-2-بیان مسأله

رفتار  بازده سهام یکی از موضوعات مورد توجه و مهم در بورس اوراق بهادار تهران است.تغییرات بازده سهام یک منبع اطلاعاتی موثر در ارزیابی وضعیت بنگاه ها،ارزیابی تطبیقی با سایر واحدها،ارزیابی کارایی مدیران و تصمیمات سرمایه گذاران می باشد.بنابراین در راستای توسعه بورس اوراق بهادار به عنوان نهاد بازار سرمایه،رفتار بازده سهام در آن برای خریداران سهام،کارگزاران،مدیران بورس و دولت یک مسأله با اهمیت است. (ثقفی و سلیمی،1384).از این رو، به منظور جلب اطمینان سرمایه گذاران و اعتباردهندگان، باید ارزیابی صحیح از عملكرد شركت هابه منظور تعیین ارزش انجام و انتظارات آن ها از دریافت بازده مناسب حاصل از عملیات سودآور واحد تجاری فراهم شود و سرمایه گذاران با بهره گرفتن از ارزیابی عملکرد مالی شرکت ها،اقدام به پیش بینی بازده سهام و خرید سهام  شرکت مذکور  نماید.(ودیعی و حسینی،91) دراین معیارها جهت ارزیابی عملکرد مالی،ارقامی نظیرنسبت جاری، نسبت آنی، درصد بدهی به مجموع دارایی ها، درصد بازده مجموع داراییها، درصد سود عملیاتی به درآمد، درصد بازده سرمایه،درصد سود به درآمد، درصد سود به سود ناویژه، درصد سود ناویژه به درآمد، گردش موجودی كالا، گردش دارایی های ثابت، گردش مجموع داراییها كه از اطلاعات گزارشهای حسابداری محاسبه می شوند به عنوان معیارهای انداز ه گیری عملكرد مدیران مورد استفاده میگیرند. (انواری رستمی و سراجی، 1383) همچنین متغیرهای بنیادی از داده های حسابداری شامل  تغییر در سود، موجودی ها، حساب های دریافتنی، حاشیه سود ناخالص، هزینه های فروش، گزارش حسابرسی، ذخیره ی مطالبات مشكوك الوصول، بهره وری نیروی كار و جمع دارایی ها نیز شامل معیارهای حسابداری برای ارزیابی عملکرد می باشند.(ثقفی و سلیمی،1384) یکی از محدودیت های  داده های مالی جهت ارزیابی عملکرد شرکت ها این است که فقط می توانند یک بخش از عملکرد سازمان را نشان دهند اما تکنیک تحلیل پوششی داده ها می توانند  کارایی عملیاتی یا مدیریتی سازمان را با متغیرهای برگرفته از نسبت های مالی محاسبه نماید.Joo et al,2011)) تکنیک DEA  ، یک روش بررسی با مدل های برنامه ریزی  ریاضی است و کارایی نسبی واحد های همگون را در مقایسه با یکدیگر ارزیابی می کند.(Joo etall,2013)  نسبت های مالی،یک مولفه در صورت و یک مولفه در مخرج خود به کار می برد اما DEA  می تواند ترکیبی از چند  مولفه در صورت و مخرج  خود داشته باشد. این روش با تجمیع مولفه ها، نمره واحدی را به نام “كارایی ” به هر واحد مورد بررسی اختصاص میدهد.(Avkiran,2011) بزرگترین مزیت تحلیل پوششی داده ها ،توان مقایسه ی چندین واحد تصمیم گیرنده از لحاظ چندین معیار است. از مزایای دیگر این شیوه ی ناپارامتریک نسبت به الگو های پارامتریک می توان  به عدم تخمین شکل تابع در تجزیه و تحلیل نسبت های مالی و عدم نیاز به تخمین شکل تابع در تجزیه و تحلیل نسبتها در ترجمه همه اعداد به عدد واحدی به نام معیار کارایی است و این امر باعث افزایش سهولت در مقایسه خواهد شد. (Halkos&Salamouris,2004) مدل های اصلی DEA به دو نوع مدل CCR وBCC تقسیم می شوند.هر کدام از این مدل ها را می توان با بهره گرفتن از دو رویه ی ورودی محور و خروجی بررسی کرد،  (Yinsheny,2000) یکی از محدودیت های مدل های سنتی(CCR&BCC)  تکنیک DEA ،اعلام  همزمان امتیاز کارایی یک، برای چندین واحد تصمیم گیرنده(DMU) می باشد،که برای تعدیل این محدودیت یک بار دیگر به رتبه بندی واحدهای کارا با مدل های مختلف رتبه بندی پرداخته می شود. ( Andersen& Petersen,1993) مدل های سوپر کارای تحلیل پوششی داده ها یکی از مدل های پیشنهادی در سال 1993 توسط اندرسون و پترسون، جهت بهبود وضعیت مدل های تکنیک DEA می باشد، که در واقع علاوه بر محاسبه امتیاز کارایی برای واحدها و اعلام واحدهای کارا و ناکارا، به طور همزمان، توانایی رتبه بندی واحدها یی که با احتساب امتیاز کارایی 1، کارا محسوب می شوند را نیز نسبت به هم دارا می باشد.(( lee &Zue,2012 در این پژوهش جهت سنجش کارایی مالی، از روش های ابر کارایی بر اساس مدل های جمعی تحلیل پوششی داده ها (مدل اندرسون _ پترسون)  استفاده خواهد شد. با استناد به پیشینه تحقیق معدود تحقیقاتی به طور سیستماتیک به بررسی رابطه بین سنجش کارایی واحدها با تکنیک DEAو شاخص های مالی پرداخته است.( (Beccali etal,2009 and Avkiran,2011لذا در این پژوهش برآن شدیم به با بهره گرفتن از شاخص های حسابداری و با تکیه بر تکنیک برنامه ریزی ریاضی تحلیل پوششی داده ها،به بررسی عملکرد مالی شرکت های دارویی و رابطه آن با بازده سهام این شرکت ها بپردازیم

حال سوال اساسی که در این تحقیق  مطرح می شود این است که:

 

 

• چگونه می توان سنجید که آیا شرکت های دارویی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران،از منابع خود در راستای تولید مواد دارویی به نحو مطلوب و کارا استفاده می کنند؟
• این سنجش و ارزیابی،از طریق چه روش و با چه شاخص و معیارهایی انجام می گیرد؟
• امتیاز کارایی واحدهای مورد بررسی به چه میزان می باشد؟
• شرکت های دارویی الگو کدامند؟
• آیا بازده سهام شرکت های کارا از بازده سهام شرکت های ناکارا بیشتر است؟
• آیا بین براورد امتیاز کارایی نسبی توسط تکنیک DEA برای شرکتهای دارویی، وبازده سهام رابطه معناداری وجود دارد؟

 

1-3-اهداف تحقیق

با توجه به اینکه بورس از یک طرف، باعث مشاركت گسترده افراد در مالكیت واحدها و بهره مندی از مزایای سرمایه گذاری می شود و از طرف دیگر، از طریق جذب نقدینگی و هدایت آن ها در فعالیت های سازنده و مفید اقتصادی باعث تحقق اهداف ضد تورمی دولت خواهد شد. (خواجوی و دیگران،1384) لذا بررسی وسنجش  کارایی شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهرا ن سبب میشود تا از یک طرف شرکتهای ضعیف،فاصله خود را با برترینها تشخیص داده و استراتژی مناسب برای رسیدن به آنها را تدوین کنند و از طرف دیگر، شرکتهای برتر با تعریف برنامه ها واستراتژیهای مناسب برتری خود را مستحکمتر کنند.(طلوعی اشلقی و همکاران ،1389) همچنین رفتار بازده سهام یکی از موضوعات مورد توجه و مهم در بورس اوراق بهادار تهران است.تغییرات بازده سهام یک منبع اطلاعاتی موثر در ارزیابی وضعیت بنگاه ها،ارزیابی تطبیقی با سایر واحدها،ارزیابی کارایی مدیران و تصمیمات سرمایه گذاران می باشد.بنابراین در راستای توسعه بورس اوراق بهادار به عنوان نهاد بازار سرمایه،رفتار بازده سهام در آن برای خریداران سهام،کارگزاران،مدیران بورس و دولت یک مسأله با اهمیت است. (ثقفی و سلیمی،1384) همچنین لزوم بررسی رابطه بین تکنیک های برآورد کارایی از جمله تحلیل پوششی داده ها و بازده سهام ، گامی در جهت سنجش کارایی و بررسی بازده سهام این شرکت ها در بورس اوراق بهادار تهران از ابعاد مختلف می باشد.

عنوان                                                                                                                    شماره

 

فصل اول. 2

کلیات تحقیق. 2

مقدمه. 3

بیان مساله. 4

اهمیت و ضرورت تحقیق. 7

اهداف تحقیق. 8

سوالات تحقیق. 9

خلاصه روش تحقیق. 9

جامعه آماری و حجم نمونه. 9

ابزار گردآوری اطلاعات.. 9

تجزیه و تحلیل داده ها: 9

تعاریف مفهومی و عملیاتی تحقیق: 10

فصل دوم. 12

مروری بر ادبیات تحقیق. 12

مقدمه. 13

تعاریف کارآفرینی.. 13

کار آفرینی سازمانی.. 15

ضرورت کارآفرینی در سازمان. 16

مقایسه ویژگی های شخصیتی و جمعیت شناختی کارآفرینان مستقل با ن سازمانی: 17

الف) ویژگی های شخصیتی.. 17

ب) ویژگی های شخصی و جمعیت شناختی.. 17

تفاوت های کارکردی کارآفرینی مستقل با کارآفرینی سازمانی.. 19

موانع و محدودیت ها برای کارآفرینی سازمانی.. 22

ماهیت سازمان های بزرگ… 22

نیاز به سودهای کوتاه مدت.. 23

فقدان استعداد کارآفرینانه. 23

شیوه های نادرست پاداش… 23

بررسی ادبیات استراتژی های کارآفرینی در سازمان. 25

استراتژی ها از دیدگاه «هانس شول هامر» 26

استراتژی های از دیدگاه «جنینگز» 27

استراتژی ها از دیدگاه «بادن فولر و استاپ فورد» 29

مدل های ارائه شده برای ایجاد کارآفرینی در سازمان. 31

مدل کارآفرین سازمانی.. 31

مدل های ایجاد کارآفرینی شرکتی.. 34

قابلیت هایی رهبری كارآفرینانه ، صفات و ویژگی ها 38

ضرورت توجه به رهبری کارآفرینانه. 40

رهبری کارآفرینانه و كارآفرینی.. 41

نگرش رهبری كارآفرینانه و بسترسازی اقدامات كارآفرینانه. 42

ویژگی خلاقیت سازمانی در رهبری کارآفرینانه. 43

شرایط کاری مناسب در بروز خلاقیت.. 44

رهبری كارآفرینانه. 46

هدف رهبری کارآفرینانه. 46

تفاوت رهبری کارآفرینانه با با سایر رهبری ها 47

شخصیت رهبری كارآفرین. 47

منظر كارآفرینانه و رهبری کارآفرینانه. 48

رهبری كارآفرینانه و خلاقیت سازمانی.. 49

چشم انداز كارآفرینانه و رهبری کارآفرینانه. 50

قابلیت های رهبری کارآفرینانه. 51

سوابق تحقیق. 53

معرفی اجمالی سازمان اتوبوسرانی کرج و حومه: 55

فصل سوم. 57

روش شناسی تحقیق. 57

مقدمه. 58

روش تحقیق حاضر: 58

مراحل اجرای تحقیق. 58

جامعه آماری و حجم نمونه. 59

روش نمونه گیری: 59

روش جمع آوری و  ابزار اندازه گیری.. 59

داده های اولیه: 59

داده های ثانویه: 61

تجزیه و تحلیل داده ها: 61

تحلیل های آمار توصیفی.. 61

تحلیل های آمار استنباطی.. 62

آزمون تک نمونه ای.. 62

مدل سازی معادلات ساختاری.. 63

فصل چهارم. 64

تجزیه و تحلیل داده ها 64

مقدمه. 65

روش تجزیه و تحلیل داده ها 66

مشخصات دموگرافیک جامعه: 67

فراوانی پاسخ دهندگان به تفکیک جنسیت: 67

گروه های سنی پاسخ دهندگان: 68

بررسی سطح تحصیلات پاسخ دهندگان: 69

تشریح فرایند تجزیه و تحلیل توصیفی متغیرهای پژوهش… 70

بخش اول: (متغیر صلاحیت عملکردی ) 71

تجزیه و تحلیل توصیفی مولفه هایِ صلاحیت عملکردی.. 71

نمودارهای هیستوگرام(مولفه های صلاحیت عملکردی ) 73

آزمون اسمیرنوف کولموگروف(مولفه های صلاحیت عملکردی  ) 75

بخش دوم: (متغیر صلاحیت شخصی) 76

تجزیه و تحلیل توصیفی مولفه هایِ صلاحیت شخصی.. 76

نمودارهای هیستوگرام(مولفه های صلاحیت شخصی) 78

آزمون اسمیرنوف کولموگروف(مولفه های صلاحیت شخصی  ) 80

بخش سوم: آزمون تی یک نمونه ای.. 81

نتایج آزمون تی (قابلیت های عملکردی) 81

تحلیل استنباطی فرضیه دوم: 83

آزمون آنالیز واریانس… 85

تجزیه و تحلیل بر اساس مدل سازی معادلات ساختاری.. 86

سنجش بارهای عاملی مدل. 86

سنجش مدل اعداد معنی داری.. 87

فصل پنجم. 88

نتیجه گیری و پیشنهادات.. 88

 

مقدمه. 89

خلاصه روش شناسی تحقیق. 90

نتایج و یافته های تحقیق: 90

تحلیل توصیفی متغیرها 91

الف) نتایج تحلیل توصیفی مولفه هایِ قابلیت های عملکردی.. 91

ب) نتایج تحلیل توصیفی مولفه هایِ قابلیت های شخصی.. 91

ج) برایند کلی حاصل از تحلیل توصیفی: 92

تحلیل استنباطی متغیرها 92

الف) نتایج آزمون تی یک نمونه ای.. 92

ب) نتایج آزمون آنالیز واریانس… 93

بحث و مقایسه یافته ها 93

الف) صلاحیت عملکردی: 94

ب) صلاحیت شخصی: 95

پیشنهادات مبتنی بر یافته های تحقیق. 95

پیشنهاد برای پژوهش های آینده 100

محدودیت های تحقیق. 100

الف) محدودیتهای خارج از اختیار پژوهشگر. 100

ب) محدودیتهای در اختیار پژوهشگر. 101

منابع مورد استفاده: 102

پیوست.. 110

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست جداول

عنوان                                                                                                                    شماره

جدول 2-1: مقایسه ویژگی های شخصیتی بین کارآفرینان مستقل و کارآفرینان سازمانی  18

جدول 2-2: تفاوت های کارکردی کارآفرین سازمانی با کارآفرین مستقل  21

جدول 2-3: موانع و راه حل های پیشنهادی برای کارآفرینی سازمانی  24

جدول 2-4: ویژگی های مشهود اعمال کارآفرینی در سازمان  31

جدول 4-5: ساختار کارآفرینی شرکتی  36

جدول 2-6: خلاصهی برخی از نتایج تحقیق های رهبری کارآفرینانه و گرایش کارآفرینانه 54

جدول 4-1 : فرایند تجزیه و تحلیل آماری داده ها در فصل چهارم 66

جدول 4-2 : فراوانی مطلق و نسبی وضعیت جنسیتی مخاطبین تحقیق  67

جدول 4-3 : فراوانی مطلق و نسبی وضعیت گروه های سنی مخاطبین تحقیق  68

جدول 4-4 : فراوانی مطلق و نسبی مقاطع تحصیلی گروه مخاطبین تحقیق  69

جدول 4-6 : فرایند تحلیل توصیفی مولفه ها و متغیرهای پژوهش    70

جدول 4-7 : تحلیل توصیفی مولفه هایِ متغیر صلاحیت عملکردی  71

جدول 4-8 : تحلیل توصیفی صلاحیت عملکردی  کلی  72

جدول 4-9 : نتایج آزمون اسمیرنوف-کولموگروف (مولفه های صلاحیت عملکردی) 75

جدول 4-10 : تحلیل توصیفی مولفه هایِ متغیر صلاحیت شخصی  76

جدول 4-11 : تحلیل توصیفی صلاحیت شخصی کلی  77

جدول 4-11 : نتایج آزمون اسمیرنوف-کولموگروف (مولفه های صلاحیت شخصی) 80

در جدول 4-12: نتایج آزمون تی یک نمونه ای قابلیت های عملکردی مدیران  82

در جدول 4-13: نتایج آزمون تی یک نمونه ای قابلیت های شخصی مدیران  84

در جدول 4-14: نتایج آزمون آنالیز واریانش قابلیت های رهبری کارآفرینانه 85

 

 

 

 

فهرست اشکال

عنوان                                                                                                                    شماره

شکل  (2-1) مدل تعاملی کارآفرینِ سازمانی: منبع: کوراتکو و دیگران (1993) 33

شکل  (2-2) تاثیر دیدگاه مشترک در موفقیت: منبع: کوراتکو و هاجتس (1989) 34

شکل 2-1 : ابعاد اصلی قابلیت های رهبری کارآفرینانه 51

نمودار  4-2 : فراوانی مطلق وضعیت جنسیتی پاسخ دهندگان  67

نمودار  4-2 : فراوانی مطلق وضعیت جنسیتی پاسخ دهندگان  68

نمودار  4-3 : فراوانی مطلق سطوح تحصیلاتی پاسخ دهندگان  69

شکل  4-1 : نمودارهای هیستوگرام (مولفه های صلاحیت عملکردی ) 73

شکل  4-2 : نمودارهای هیستوگرام (صلاحیت عملکردی  کلی ) 74

شکل  4-3 : نمودارهای هیستوگرام (مولفه های صلاحیت شخصی  ) 78

شکل  4-4 : نمودارهای هیستوگرام (صلاحیت شخصی کلی ) 79

شکل  4-5 : مدل اجرا شده پژوهش همراه با ضرایب بارهای عاملی  86

شکل  4-6 : مدل ترسیم شده پژوهش همراه با ضرایب معناداری Z  87

 

 

 

 

 

 

 

چکیده

هدف از این پژوهش  شناسایی و سنجش قابلیت های رهبری کارآفرینانه در بین مدیران سازمان اتوبوسرانی کرج بوده است. این مطالعه از نظر هدف کاربردی ، از نوع بررسی به صورت میدانی، از نظر گردآوری داده ها به صورت پیمایشی و از لحاظ تحلیل داده ها از نوع توصیفی می باشد. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه مدیران سازمان اتوبوسرانی شهر کرج به تعداد 25  تشکیل داده که با توجه به محدود بودن حجم جامعه از روش تمام شماری به منظور تعیین نمونه پژوهش بهره جسته شد و تمامی مدیران سازمان مذکور در پژوهش حاضر شرکت داده شدند. به منظور گردآوری اطلاعات از پرسشنامه بهره جسته شد که در آن با بررسی مبانی نظری به تعیین ابعاد و مولفه های مهم در حیطه  قابلیت‌های رهبری کارآفرینانه پرداخته و در آن از گزینه های پاسخ دهی مبتنی بر طیف 5 گزینه ای لیکرت استفاده شد. روایی ابزار با دریافت نظرات  متخصصین و اساتید محترم دانشگاهی مورد تایید قرار گرفت و همچنین پایایی ابزار نیز با بهره گرفتن از آزمون آلفای کرونباخ با مقدار ضریب بالای 0.7 مورد تایید قرار گرفته شد. در تجزیه و تحلیل داده ها نیز از  تحلیل های آمار توصیفی و استنباطی استفاده شد. در سطح استنباطی از آزمون های تی یک نمونه ای، آزمون آنالیز واریانس در نرم افزار SPSS و به منظور تعیین برازش مدل نیز از نرم افزار smart.pls.3 در محاسبه تحلیل عاملی استفاده گردید. نتایج نشان داد که می توان قابلیت های رهبری کارآفرینی را در دو بعد اصلی صلاحیت عملکردی و شایستگی های شخصی و در 14 مولفه تقسیم بندی نمود.

 

 

کلید واژه: قابلیت های رهبری کارآفرینانه- کارآفرینی در سازمان-صلاحیت عملکردی- شایستگی های شخصی

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول

 

 کلیات تحقیق

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه

امروزه کارآفرینی یکی از موضوعات بسیار مهم بویژه در حیطه اقتصادی بوده که سالانه میزان زیادی از تحولات و شکوفایی اقتصادی به آنان اطلاق می گردد. اما  برخی از محققین به آن اشاره دارند، ناکامی بسیاری از این فعالیت ها و یا کسب و کارهای جدید بوده است. در همین راستا بنر 1998 بیان می دارد که هرچند ایجاد کسب و کارهای جدید بسیار رشد شگرفی بویژه در ایالات متحده داشته است و هر سال به تعداد آن ها افزوده می گردد ولی، اطلاعات به ثبت رسیده موید آن است که بسیاری از این کسب و کارهای جدید که اغلب موارد کارآفرینان آن را مدیریت می نمایند به شکست منجر گردیده است. به عنوان مثال، دان و براداستریت  گزارش نموده است که تعداد کسب و کار شکست خورده از 71931 در سال 1996 به 83384 در سال 1997 افزایش یافته است، این افزایش میزان 15.9 درصدی را به خود اختصاص داده است(بنر، 1998).

مور (1999) در همین راستا بیان می دارد که شکی نیست که می توان از بروز بسیاری از این شکت ها پیشگری نمود. دلایل امیدوار کننده بسیاری در تبیین علل بروز این شکست ها بیان گردیده اما یک یک فاکتور بسیار مهم در موفقیت بلند مدت در یک سرمایه گذاری جدید، قابلیت ها و توانایی رهبری شخصی بنیانگذار یک فعالیت کارآفرینانه است(مور، 1999).

آن چه که در این میان حائز اهمیت می باشد استفاده از خصوسیات و قابلیت های مهم رهبری کارآفرینان در این زمینه می باشد. به عقیده اسورز و لیدون (2014) نیز شایستگی های رهبری کارآفرینانه نیز یکی از فاکتورهای بسیار مهم در موفقیت کسب و کارهای کارآفرینانه خواهد بود و در صورت برخورداری یک مدیر از این ویژگی ها و صفات می تواند از یک مدیر عادی به یک مدیر موفق تبدیل گردد(اسورز و لیدون ،2014). بر همین اساس در این پژوهش به شناسایی و ارائه قابلیت های رهبری کارآفرینانه در سازمان ها پرداخته شده است و علاوه بر این مهم، پس از شناسایی فاکتورهای مورد بررسی، این معیارها به صورت موردی در سازمان اتوبوسرانی  و در بین مدیران این سازمان مورد بررسی قرار گرفته شده است. که در این فصل به منظور تشریح موضوع مورد نظر، به ارائه بیان مسئله، ضرورت تحقیق، اهداف و فرضیات پژوهش پرداخته شده است.

بیان مساله

کارآفرینی مقوله ی بسیار مهمی است که بسیاری از کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه توجه جدی به آن مبذول داشته و می دارند. در این میان،  یکی از شاخه های اصلی کارآفرینی،  کارآفرینی در سازمان است که بدون شک سهم چشم گیری در توفیق و تعالی سازمان ها دارد(احمدپور، 1383).

امروزه کارآفرینان به عنوان عاملان یا تسهیل گران تغییر در دنیای کسب و کار شناخته شده اند: کسانی که فرصت هایی را که دیگران نمی یابند و یا به عنوان مشکل می شناسند،  تشخیص می دهند. با این وجود کارآفرینان به عنوان نوآوران،  ایجادکنندگان چشم انداز مشترک،  با مساله توسعه ی شایستگی های رهبری به منظور رشد کسب و کار و تبدیل شدن آنها به مدیران حرفه ای ( در رهبری کارآفرینانه ) روبرو شده ا ند(جورج و تارابیشی،2009). از آنجا که امروزه دنیای کسب و کار،  غیر قابل پیش بینی و بسیار پیچیده شده است به کارگیری رویکردهای سنتی و یا حتی به نسبت جدید رهبری و راهبردی نمی‌توانند برای بلندمدت،  اثربخش باشند. در چنین شرایطی راهبرد  رهبری کاملا جدیدی برای هدایت کسب و کار مورد نیاز است که مک گریث و مک میلان (2002) آن را رهبری کارآفرینانه می‌نامند.

کلمه قابلیت لغتی لاتین به معنای شایستگی است. بویاتزیس قابلیت یا شایستگی را به عنوان ویژگی‌های اساسی یک فرد تعریف می‌کرد که منجر به اثر بخشی عملکرد برتر وی در یک شغل می شود.در تعریفی دیگر قابلیت یک ویژگی فردی است که می‌تواند اندازه گیری شود و می‌تواند بین کارکنان برتر و معمولی تمایز قائل شود.رهبری نوعی نفوذ اجتماعی است که در آن رهبر مشارکت داوطلبانه کار کنان را در تلاش برای کسب هدف‌های سازمانی طلب می‌کند.رهبران برای ترغیب مشارکت داوطلبانه‌ی کارکنان هر گونه اختیار و قدرتی را که دارند با ویژگی‌های شخصی خود و مهارت های اجتماعی تکمیل می‌کنند.

وقتی کارآفرینان قادر به فروش ایده هایشان می‌گردند تبدیل به رهبر می‌شوند. هدف از رهبری کار آفرینانه عبارت است از :

• الهام بخشی
• انگیزش سریع یک گروه صاحب ایده‌های جدید
• هدایت آنهادر تبدیل این دیدگاه مشترک به واقعیت است

رهبری کارآفرینانه پنج تفاوت عمده با رهبری کسب و کار‌های دیگر دارد:

– جهت‌دهی استراتژیک

– کشف فرصت‌ها

– جمع‌ آوری منابع

– کنترل منابع

– ساختار مدیریتی

رهبری کارآفرینانه نوعی رهبری در سازمان‌ها است که پایه و اساس آن را کارآفرینی تشکیل می‌دهد و بر عواملی نظیر ریسک پذیری، نوآوری، پشتکار و نوسازی تأکید می‌کند. (صفات و ویژگی‌های رهبری کارآفرینانه- سیدعلیرضا هاشمی‌نکو- دانشگاه علامه طباطبایی-1391)

در رهبری کارآفرینانه تمرکز بر فرصت و ایجاد کسب و کار جدید یا توسعه ی کسب و کار موجود است(تورنبری،2006). اما تارابیشی،  فرنالد و سولمون (2000) رهبری کارآفرینانه را،  شناسایی فرصت های سودمند در بازار پویا می دانند. در این مقاله رهبری کارآفرینانه چنین تعریف می شود: فرایند نفوذ در دیگران (از جمله مدیران و کارکنان) به منظور شناسایی و بهره برداری و یا کمک به شناسایی و بهره برداری از فرصت های کارآفرینانه و مزیت های داخلی سازمان. اما پژوهش های مربوط به رهبری کارآفرینانه به ویژه تا سال 2005 دارای نارسایی های عمده ای بوده اند.

تحقیق های کم وحتی ضعیفی درباره ی قابلیت‌های کارآفرینانه رهبران که به سازمان ها و شرکت هایشان برای تبدیل شدن به سازمان کارآفرین کمک می کنند،  انجام شده است. برای مثال در مطالعه ای میدانی پیرس،  کارمر و رابینز (1997)  رفتارها و شایستگی های رهبران کارآفرین را شناسایی و تحلیل کرده اند (1997) . برخی از این قابلیت ها عبارتند از: (1) رهبران کارآفرین اقدام های خود را با حذف تشریفات زائد اداری،  به طور کارآمد انجام می دهند،  (2) آنها ایده های خوب دیگران را رصد می کنند، (3) دیگران را به بهره برداری خلاق از ایده هایشان تشویق می کنند،  (4) افراد را برای مواجه با یک چالش گرد هم می آورند و (5) محیطی ایجاد می کنند که در آن افراد برای ایجاد بهبود برانگیخته می شوند و …

البته مهمترین ایراد این تحقیق این است که این رفتارهای یازده گانه تنها بیانگر مشارکت غیر مستقیم و غیر فعال رهبر کارآفرین در فرایند کارآفرینی است.

در تحقیق دیگری ایکولز و نک (1998) جنبه های دیگری از رفتارهای کارآفرینانه را تبیین کردند. به زعم آنها رفتارهای کارآفرینانه سه نوع هستند: کشف فرصت،  تسهیل فرصت و انگیزه ی بهره برداری از فرصت (اچلوز و نیک،1998) اما از آنجا که کارآفرینی،  فرایند شناسایی،  ارزیابی و بهره برداری از فرصت ها(بارن و شین،2008) است،  از این رو رهبران می توانند نقش کلیدی در این فرایند داشته باشند. به زعم ترنبری (2006) رهبر کارآفرین یا نقش فعال در این فرایند ایفا می کند یا تسهیل گر این فعالیت ها خواهد بود. رهبران کارآفرین فعال،  عامل ایجاد ارزش بوده و آماده ی شناسایی،  توسعه و کسب فرصت های ایجاد کسب و کار جدید،  هستند. این فرصت ها در واحدها،  و یا در بین مرزهای سازمانی و یا در محیط کسب و کار یافت می شوند. اما رهبرانی که نقش تسهیل گری ایفا می کنند،  به طور مستقیم،  عامل شناسایی و پیش برنده ی فرصت ها نیستند بلکه شرایطی را در سازمان ایجاد یا فراهم می کنند که نوآوری و فرصت های کارآفرینانه را می توان در آن شرایط به طور دائم پیگیری کرد.(تورنبری،2006).

با توجه به تعاریف متعددی که از کارآفرینی و رهبری کارآفرینانه و برخی از قابلیت‌های رهبری کارآفرینانه ارائه شد و همچنین مد نظر قرار گرفتن این موضوع که کارآفرینی از جنس هنر، نوآوری و خلاقیت است با رهبری که از قماش اداره و مدیریت سازمان است این تحقیق در پی آن است که در وهله اول قابلیت‌های رهبری کارآفرینانه را در بین مدیران سازمان اتوبوسرانی کرج شناسایی کرده و در گام بعدی میزان بهره مندی مدیران سازمان اتوبوسرانی کرج را از این قابلیت‌ها مورد بررسی قرار دهد و میزان قوت و ضعف قابلیت های رهبری کارآفرینانه را در میان آنها مشخص کند.

اهمیت و ضرورت تحقیق

با وجود رشد روزافزون اطلاعات و گرایشات كارآفرینی و همچنین بالا رفتن سطح حمایتی دولت ها از فعالیت های كارآفرینانه ضرورت انجام تحقیقات گسترده و مبتنی بر محتوا در این زمینه احساس می شود. قابلیت های رهبری کارآفرینانه، سبك رهبری مشاركتی در كارآفرینی ، مدیریت دانش در بدنه سازمان و ایجاد جو مناسب برای خلاقیت سازمانی از چالش های جدید رهبری هستند كه در عصر كارآفرینی شناخته شده اند. با توجه به رشد شتابدار و چشمگیر صنعتی و تجاری در سال های اخیر عوامل زیر به عنوان علل این رشد برشمرده شده اند:(کوراتکو و هودگیتز، 2007).

مهمترین چالشی كه كارآفرینان با آن مواجهند متقاعد كردن افراد دیگر جهت همراهی با آنهاست . این افراد می توانند یک جامعه سرمایه گذار و یا خود افراد درون سازمان باشند ، در مراحل پس از تولید و تجاری سازی ایده ، كارآفرین با جامعه بزرگتری به نام بازار و مشتریان بالقوه و بالفعل مواجه است و این ارتباط به دلیل جدید بودن محصول  فراتر از ارتباط بازاریابان و مدیران فروش با مشتریان است(کوراتکو و دونالد،2007).

این باور وجود دارد که اعمال کارآفرینی میان مدیران یک سازمان طیف وسیع و گسترده ای است (هرینونن و کرولا،2003) که نیل به درجات متعالی آن امری بسیار خطیر قدم گذاری و حرکت مثبت به سوی مدارج بالای این طیف،  موجب اثرگذاری مستقیم بر عملکرد سازمان و بهبود محسوس آن می شود(هورنزبای و همکاران،1993). بر همین اساس بسیاری از دانشمندان اوایل دهه 1980 میلادی در پی آن بودند تا به جست و جوی « مولفه هایی » بپردازند تا به مدد آنها بتوانند میزان رویکرد مدیران بالقوه ی یک سازمان به کارآفرینی را اندازه گیری و بر همین مبنا،  اثرگذاری این پدیده را در عملکرد سازمان ارزیابی کنند.

وجود مدیر یا رهبر کارآفرین موجب افزایش خلاقیت و نوآوری می شود که به دنبال آن بهره وری به وجود می آید هرچه قدر تفکر کارآفرینی در میان مدیران سطوح مختلف پر رنگ تر باشد،  موجب انتقال آن به نیروهای زیر دست شده و کل سازمان را فرا می گیرد.

لذا با توجه به نقش و جایگاهی که کارآفرینی در موفقیت یک سازمان دارد از یک طرف و نیز تاثیرگذاری مستقیم کارآفرینی بر متغیرهای اصلی سازمان نظیر اهداف،  کارکنان،  عملکرد و موارد مشابه و هم چنین وجود موانع و دشواری هایی که از عدم صحیح شناخت و رهبری کارآفرینانه،  گریبانگیر مدیریت سازمان ها می شود انجام چنین تحقیقی ضرورت می یابد. از سوی دیگر با تعیین قابلیت های رهبری کارآفرینانه در سازمان اتوبوسرانی موجب افزایش این فرهنگ در این سازمان ها می شویم و زمینه مناسبی در جهت طرح ریزی برنامه ها و اقدامات مدیریت سازمان ها در جهت گام برداشتن به سوی سازمانی با فرهنگ کارآفرینی بالا می گردد.

 

 

اهداف تحقیق

هدف اصلی:

این پژوهش به دنبال شناسایی و سنجش قابلیت های رهبری کارآفرینانه در بین مدیران سازمان اتوبوسرانی کرج می باشد.

اهداف فرعی:

1- تعریف و شناسایی مهم ترین قابلیت های رهبری کارآفرینانه متناسب با سازمان های حمل ونقل

2- شناخت ابعاد و زیرمعیارهای قابلیت های رهبری کارآفرینانه متناسب با مدیران سازمان اتوبوسرانی

3- ارائه ابزار معتبر جهت ارزیابی و سنجش قابلیت های رهبری کارآفرینانه در بین مدیران سازمان اتوبوسرانی

4- شناسایی نقاط قوت و ضعف مدیران بر اساس ارزیابی قابلیت های رهبری کارآفرینانه و ارائه پیشنهادهایی برای بهبود نقاط ضعف مدیران

Benner

Dun & Bradstreet

Moore

George, Tarabishy

Thornberry

.Tarabishy, Frenald & Solomon

با کاهش نقش دولت در تأمین بودجه­ی مورد نیاز آموزش­عالی، مؤسسات آموزش­عالی به میزان زیادی رقابتی و بازارمحور شده ­اند.در این پژوهش هدف، طراحی الگوی بازاریابی آموزش­عالی در ایران بود تا سیستم آموزشی با بکارگیری آن در ارائه خدمات آموزشی آگاهانه، هدفمند و تخصصی­تر عمل نماید. روش این پژوهش آمیخته از نوع اکتشافی بود  و در دو مرحله انجام شد. در مرحله­ اول  برای رسیدن به مدل، از روش داده بنیاد استفاده شد و در مرحله دوم به منظور اعتبارسنجی مدل پژوهش، از روش پیمایشی استفاده شد. در مرحله­ اول 19 نفر از متخصصان و مرحله­ دوم 500 نفر از  اساتید و دانشجویان  مشارکت داشتند. برای جمع­آوری اطلاعات در مرحله اول از مصاحبه­ی نیمه ساختاریافته و  به روش گلوله برفی، و در مرحله دوم از پرسش­نامه محقق ساخته که روایی و پایایی آن سنجیده شد، استفاده گردید. برای تحلیل داده ­ها در مرحله­ اول از کدگذاری باز، محوری و انتخابی و در مرحله دوم از آمار توصیفی(فراوانی، میانگین و انحراف معیار) و استنباطی (الگویابی علّی) استفاده شد. یافته­ های نشان داد که الگوی احصاء شده از 6 مؤلفه­ی اصلی شرایط علّی(عوامل درون و برون سیستمی)، عوامل زمینه­ای(سیاست­گذاری کلان آموزشی و خصوصی­سازی مؤسسات آموزشی)، مقوله­ی محوری (بازاریابی آموزش­عالی)، راهبردها (سطح خرد و کلان)، مداخلات محیطی(نقش دولت، عوامل اجتماعی ـ فرهنگی، عوامل اقتصادی) و پیامدها (فردی، سازمانی و اجتماعی) که شامل 11 زیر مقوله و 97 گویه می­باشند، تشکیل شده است. طبق نظر خبرگان الگوی مذکور با سطح معناداری کمتر از 05/0 دارای اهمیت و اعتبار است. بنابراین الگوی مذکور می ­تواند در بازاریابی آموزش­عالی در ایران کاربرد داشته باشد.

کلمات کلیدی: بازاریابی، بازاریابی آموزش­عالی، سیستم آموزشی، مؤسسات آموزش­عالی، نظریه داده بنیاد

 

 

 

 

 

فهرست مطالب

فصل اول.. 1

کلیات پژوهش

1ـ1ـ مقدمه.. 2

1ـ2ـ بیان مسئله.. 2

1ـ3ـ اهمیت و ضرورت انجام پژوهش.. 5

1ـ4ـ اهداف پژوهش.. 7

1ـ5 ـ سوال های اصلی پژوهش.. 7

1ـ6ـتعریف مفهومی و عملیاتی بازاریابی آموزش عالی.. 8

1ـ6ـ قلمرو پژوهش.. 10

1ـ6ـ1ـ قلمرو موضوعی.. 10

1ـ6ـ2ـ قلمرو مکانی.. 10

1ـ6ـ3ـ قلمرو زمانی.. 10

فصل دوم.. 11

مباتی نظری و پیشینه­ی پژوهش

2ـ1ـمقدمه.. 12

2ـ2ـ مفهوم بازاریابی و انواع رویکردهای آن.. 13

2ـ2ـ1ـ رویكرد تولید.. 13

2ـ2ـ2ـ رویكرد محصول.. 13

2ـ2ـ3ـ رویكرد فروش.. 14

2ـ2ـ4ـ رویكرد بازاریابی.. 14

2ـ2ـ5ـ رویکرد بازاریابی اجتماعی.. 14

2ـ3ـ فرایند بازاریابی.. 15

2ـ4ـ برخی از استراتژی های بازاریابی.. 15

2ـ4ـ2ـ استراتژی قیمت.. 16

2ـ4ـ3ـ استراتژی توزیع.. 17

2ـ4ـ4ـ استراتژی ترویج.. 17

2ـ4ـ5ـ استراتژی های تعیین موقعیت.. 19

2ـ4ـ6ـ بازاریابی ترکیبی.. 20

2ـ4ـ7ـ توصیه های هنجاری برای بازاریابان آموزشی.. 20

2ـ5ـ پیدایش بازاریابی در مؤسسات آموزش عالی.. 22

2ـ5ـ1ـ اقتصاد دانش بنیان.. 22

2ـ6ـ نگاهی به اهداف بازاریابی و اهداف آموزش.. 23

2ـ7ـ بازاریابی آموزش عالی.. 25

2ـ7ـ1ـ بازار هدف در بازار آموزشی.. 32

2ـ7ـ2ـ آموزش به عنوان خدمات.. 34

2ـ7ـ3ـ آموزش بعنوان کالا.. 36

2ـ7ـ4ـ دانشجویان بعنوان مشتری.. 39

2ـ7ـ5ـ رفتار مصرف کننده در بازار آموزشی.. 42

2ـ8ـ ضرورت بازاریابی استراتژیک در بخش دانشگاهی.. 43

2ـ9ـ بازاریابی استراتژیک در مؤسسات آموزشی.. 45

2ـ9ـ1ـ تعیین موقعیت مؤسسه در بازار.. 47

2ـ9ـ2ـ هدف و ارزش بخش‌بندی بازار.. 47

2ـ9ـ3ـ تعیین موقعیت دانشگاه.. 50

2ـ10ـ رویکرد 7پی در بازاریابی آموزشی.. 51

2ـ10ـ1ـ محصول.. 52

2ـ10ـ2ـ قیمت.. 53

2ـ10ـ3ـ مکان یابی.. 53

2ـ10ـ4ـ ترویج.. 54

2ـ10ـ5ـ افراد.. 55

2ـ10ـ6ـ فرایند.. 56

2ـ10ـ7ـ منابع فیزیکی.. 56

2ـ11ـ مشتریان مؤسسات آموزش عالی و بازاریابی رابطه ای.. 57

2ـ12ـ تصویر نام تجاری.. 61

2ـ12ـ1ـ برندسازی.. 61

2ـ12ـ2ـ نقش برند در پیشبرد اهداف مؤسسات آموزش­عالی.. 62

2ـ13ـ فرایند انتخاب کالج و دانشگاه.. 66

2ـ13ـ1ـ بررسی مشخصه های مهم و تأثیرگذار روی انتخاب دانشجویان.. 67

2ـ14ـ ماهیت آموزش در بازار جهانی.. 75

2ـ15ـ تجارب بازاریابی آموزش عالی در سایر کشورها.. 77

2ـ15ـ1ـ نیوزلند.. 78

2ـ15ـ2ـ ترکیه.. 79

2ـ15ـ3ـ تجربه استرالیا.. 80

2ـ15ـ4ـ  انگلیس.. 81

2ـ16ـ وضعیت دانشگاه ها و مؤسسات آموزشعالی غیرانتفاعی در ایران.. 82

2ـ16ـ1ـ وزارت علوم، تحقیقات و فناوری  ایران.. 83

2ـ17ـ کاربرد مفاهیم بازاریابی در آموزشعالی: فرصت ها و تهدیدها.. 90

2ـ18ـ پیشینه ی تحقیق.. 95

فصل سوم.. 100

روش شناسی پژوهش.. 100

3ـ1ـ مقدمه.. 101

3ـ2ـ طرح پژوهش.. 101

3ـ3ـ روش پژوهش.. 104

3ـ3ـ1ـ نظریه داده بنیاد.. 104

3ـ4ـ گام های انجام پژوهش در مرحله کیفی.. 106

3ـ4ـ1ـ طراحی سؤالات مصاحبه.. 106

3ـ4ـ2ـ نمونه‏گیری و گزینش افراد مورد مصاحبه.. 107

3ـ4ـ3ـ تحلیل داده‌های كیفی (رویه کد گذاری).. 109

3ـ4ـ4ـ روش برازش روایی کیفی.. 112

3ـ5ـ گام های انجام پژوهش در مرحله کمّی.. 112

3ـ5ـ1ـ جامعه آماری، نمونه و روش نمونه گیری.. 112

3ـ5ـ2ـ ابزار  جمع آوری اطّلاعات کمّی.. 113

 

3ـ5ـ3ـ روش تحلیل داده‏های كمّی.. 116

فصل چهارم.. 117

تجزیه و تحلیل داده ­ها.. 117

4ـ1ـ مقدمه.. 118

4ـ2ـ داده های کیفی.. 118

4ـ3ـ یافته‏های پارادایم کدگذاری محوری و تبیین مؤلفه‏های مدل کیفی پژوهش   123

4ـ3ـ1ـ شرایط علّی.. 123

4ـ3ـ2ـ مقوله­ی محوری.. 129

4ـ3ـ3ـ راهبردها:.. 132

4ـ3ـ4ـ عوامل زمینه­ای( بستر).. 134

4ـ3ـ5ـ شرایط مداخله گر.. 136

4ـ3ـ6ـ پیامدها.. 139

4ـ4ـ یافته‌های كدگذاری انتخابی و ارائه الگوی كیفی پژوهش.. 140

4ـ5ـ قضایای مستخرج از قسمت کیفی پژوهش.. 143

4ـ6ـ فرضیه‌های مستخرج از بخش کیفی پژوهش.. 144

4ـ2ـ تجزیه و تحلیل داده های کمّی.. 147

4ـ2ـ2ـ آزمون برازندگی:.. 152

4ـ2ـ4ـ معادلات ساختاری.. 183

4ـ2ـ5ـ خلاصه یافته ها:.. 190

4ـ2ـ6ـ نتایج فرضیات اصلی و فرعی (مفهومی) پژوهش.. 194

فصل پنجم.. 205

خلاصه، نتیجه گیری و ارائه ی پیشنهادات

5ـ1ـ مقدمه.. 206

5ـ2ـ خلاصه ای از نتایج پژوهش.. 206

5ـ2ـ1ـ  خلاصه نتایج کیفی.. 206

5ـ2ـ2ـ خلاصه نتایج کمّی.. 208

5ـ3ـ یافته های کمّی مربوط به مدل کلان پژوهش.. 208

5ـ3ـ1ـ نتایج مدل معادله ساختاری(مدل کلان پژوهش).. 208

5ـ4ـ بحث در مورد یافته‏های پژوهش.. 210

5ـ4ـ1ـ پرسش‏های پژوهش.. 210

5ـ5ـ نتیجه گیری.. 217

5ـ6ـ محدودیت‏های پژوهش.. 218

5ـ7ـ پیشنهادهایی برای پژوهش های آتی.. 219

5ـ8ـ پیشنهادهایی برای مدیران دانشگاهی  و سیاستگذاران آموزش عالی کشور در خصوص موضوع پژوهش.. 219

 

 

 

 

فهرست جداول

جدول 1. فرایند بازاریابی. 15

جدول2.  مشخصات افراد شرکت کننده در مرحله کیفی پژوهش. 109

جدول 3. سؤالات، مؤلفه‏ها و میزان پایایی عوامل تشکیل دهنده پرسشنامه. 114

جدول4. آلفای کرونباخ متغیرهای تشکیل دهنده پرسشنامه. 116

جدول 5. نتایج کدگذاری باز و محوری و تناظر مقوله‏های کلی و مقوله‏های فرعی. 119

جدول 6. نتایج کدگذاری باز و محوری: مقوله های فرعی، ویژگی‏ها و ابعاد آنها. 120

جدول7. شرایط علّی در طراحی الگوی بازاریابی آموزش­عالی. 123

جدول8. مقوله ی محوری. 129

جدول9. راهبردهای سطح خرد و کلان. 132

جدول10. عوامل زمینه­ای در طراحی الگوی بازاریابی آموزش عالی. 134

جدول11. شرایطه مداخله گر عوامل محیطی. 136

جدول12. پیامدهای طراحی الگوی بازاریابی آموزش­عالی. 139

جدول13. توزیع فراوانی سن شرکت­کنندگان. 147

جدول14. توزیع فراوانی شغل شرکت­کنندگان. 148

جدول14. توزیع فراوانی تحصیلات شرکت کنندگان 149

جدول15.توزیع فراوانی سابقه کار اساتید. 150

جدول16. توزیع فراوانی جنسیت شرکت­کنندگان. 151

جدول17. شاخص برازش مطلق. 152

جدول18. شاخص برازش تطبیقی. 153

جدول19. شاخص برازش تعدیل یافته. 153

جدول20. شاخص های برازش مدل. 156

جدول21. شاخص های برازش مدل. 159

جدول22. شاخص های برازش مدل. 162

جدول23. شاخص های برازش مدل. 164

جدول24. شاخص های برازش مدل. 168

جدول25. شاخص های برازش مدل. 171

جدول26. شاخص های برازش مدل. 174

جدول27. شاخص های برازش مدل. 177

جدول28. شاخص های برازش مدل. 180

جدول29. شاخص های برازش مدل. 183

جدول30. شاخص های برازش مدل. 187

جدول31.  شاخص های برازش مدل. 190

جدول32.  نتایج فرضیات. 193

جدول33.  نتایج حاصل از تحلیل معادلات ساختاری. 194

جدول34. نتایج حاصل از تحلیل معادلات ساختاری. 195

جدول35. نتایج حاصل از تحلیل معادلات ساختاری. 196

جدول36. نتایج حاصل از تحلیل معادلات ساختاری. 196

جدول37.  نتایج حاصل از تحلیل معادلات ساختاری. 197

جدول38. نتایج حاصل از تحلیل معادلات ساختاری. 198

جدول39. نتایج حاصل از تحلیل معادلات ساختاری. 199

جدول40. نتایج حاصل از تحلیل معادلات ساختاری. 200

جدول41. نتایج حاصل از تحلیل معادلات ساختاری. 201

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست اشکال

شکل 1. مراحل انجام پژوهش حاضر بر اساس رویکرد پژوهش آمیخته. 103

شکل2.مدل پارادایمی اشتراوس. 111

شکل3. الگوی مستخرج از قسمت کیفی پژوهش. 143

شکل4. مدل مفهومی کمّی روابط بین عوامل مؤثر بر بازاریابی آموزش­عالی در ایران. 146

شکل5. تحلیل عاملی تأییدی مرتبه دوم برای متغیر علّی عوامل برون سیستمی در حالت تخمین استاندارد. 154

شکل6. تحلیل عاملی تأییدی مرتبه دوم برای متغیر علّی عوامل برون سیستمی در حالت معناداری. 155

شکل7. تحلیل عاملی تأییدی مرتبه دوم برای متغیر علّی عوامل سیستمی در حالت تخمین استاندارد. 157

شکل8. تحلیل عاملی تأییدی مرتبه دوم برای متغیر علّی عوامل سیستمی در حالت معناداری. 158

شکل9. تحلیل عاملی تأییدی مرتبه دوم برای عوامل زمینهای در حالت تخمین استاندارد. 160

شکل10. تحلیل عاملی تأییدی مرتبه دوم برای عوامل زمینه ای در حالت معناداری. 161

شکل11. تحلیل عاملی تأییدی مرتبه دوم متغیر زمینه­ای خصوصی سازی آموزش­عالی در حالت تخمین استاندارد.. 163

شکل12. تحلیل عاملی تأییدی مرتبه دوم برای متغیر زمینه ای خصوصی سازی مؤسسات آموزش­عالی در حالت معناداری.. 164

شکل13. تحلیل عاملی تأییدی مرتبه دوم برای متغیر راهبردهای سطح خرد در حالت تخمین استاندارد. 166

شکل14. تحلیل عاملی تأییدی مرتبه دوم برای متغیر راهبردهای سطح خرد در حالت معناداری. 167

شکل15. تحلیل عاملی تأییدی مرتبه دوم برای متغیر راهبردهای سطح کلان در حالت تخمین استاندارد. 169

شکل16. تحلیل عاملی تأییدی مرتبه دوم برای متغیر راهبردهای سطح کلان در حالت معناداری. 170

شکل17. تحلیل عاملی تأییدی مرتبه دوم برای متغیر پیامدهای فردی در حالت تخمین استاندارد. 172

شکل18. تحلیل عاملی تأییدی مرتبه دوم برای متغیر پیامدهای فردی در حالت ضرایب معناداری. 173

شکل19. تحلیل عاملی تأییدی مرتبه دوم برای متغیر پیامدهای سازمانی در حالت تخمین استاندارد. 175

شکل20.  تحلیل عاملی تأییدی مرتبه دوم برای متغیر پیامدهای سازمانی در حالت ضرایب معناداری. 176

شکل21. تحلیل عاملی تأییدی مرتبه دوم برای متغیر پیامدهای اجتماعی در حالت تخمین استاندارد. 178

شکل22. تحلیل عاملی تأییدی مرتبه دوم برای متغیر پیامدهای اجتماعی در حالت ضرایب معناداری. 179

شکل23. تحلیل عاملی تأییدی مرتبه دوم برای متغیر شرایط واسطه (مداخلات محیطی) در حالت تخمین استاندارد. 181

شکل24.  تحلیل عاملی تأییدی مرتبه دوم برای متغیر شرایط واسطه (مداخلات محیطی)در حالت ضرایب معناداری. 182

شکل25. مدل ساختاری کل فرضیات پژوهش(نظر اساتید) در حالت تخمین استاندارد. 185

شکل26. مدل ساختاری کل فرضیات پژوهش(نظر اساتید) در حالت ضرایب معناداری. 186

شکل27. مدل ساختاری کل فرضیات پژوهش(نظر دانشجویان) در حالت تخمین استاندارد. 188

شکل28. مدل ساختاری کل فرضیات پژوهش(نظر دانشجویان) در حالت ضرایب معناداری. 189

شکل29. الگوی نهایی پس از آزمون در بخش کمّی. 216

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست نمودارها

نمودار1. توزیع فراوانی سن شرکت کنندگان. 147

نمودار2. توزیع فراوانی شغل شرکت­کنندگان. 148

نمودار3. توزیع فراوانی تحصیلات شرکت­کنندگان. 149

نمودار4. توزیع فراوانی سابقه کار اساتید. 150

نمودار5. توزیع فراوانی جنسیت شرکت­کنندگان. 151

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول

 

کلیات پژوهش

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1ـ1ـ مقدمه

در طول دوره­ های مدیدی، دانشگاه­ها به عنوان مؤسساتی تلقی می شدند که آموزش را تنها به افرادی که شرایط ورود به دانشگاه را داشتند، ارائه می­کردند، بدین معنی که برنامه ­های بازاریابی­شان به چند اقدام محدود و تلاش­ های ارتباطی آنها معمولاٌ یک سویه بود. امروزه ایجاد تغییرات متعدد در فضای جهانی، تأثیرات قابل ملاحظه­ای بر مؤسسات آموزش­عالی داشته، به نحوی که آنها را به تجدید نظر در استراتژی­ های کلّی­شان سوق داده و فعالیت­های بازاریابی­شان را به سمت دانشجو محوری و توجه به نیازهای ارتباطی و اطلاعاتی دانشجویان به عنوان مشتریان اصلی دانشگاه و مؤسسات آموزش عالی، کشانده است (سیمونز و سوارز، 2010).

تغییر روش و رویکرد بازاریابی و توجه دانشگاه به بازارهای جانبی، از یک سو باعث شده که دانشگاه­ها تغییرات سازمانی را متحمل شوند و از طرف دیگر، توجه دانشگاه به گروه­های هدف، برقرار ارتباطات چندجانبه و بازاگراتر شدن دانشگاه­ها را موجب شده است. این امر باعث شده است که دانشگاه­ها برای جذب دانشجو وارد عرصه رقابت شوند. با افزایش رقابت بین دانشگاه­ها برای جذب دانشجو، به كارگیری اصول بازاریابی برای كسب موفقیت و دستیابی به اهداف سازمانی ضرورت پیدا كرده است(ویس، وان هریدن، جوردن، نورث، 2009). بر این اساس پژوهش حاضر با هدف ارائه الگوی بازاریابی آموزش­عالی انجام شده است. که جهت رسیدن به این هدف، پژوهش حاضر در پنج فصل سازماندهی شده که در فصل حاضر مواردی از قبیل بیان مسأله، اهمیت و ضرورت پژوهش، اهداف و سوالات پژوهش، تعاریف مفهومی و عملیاتی، و قلمرو پژوهش مورد مداقه قرار می­گیرند.

1ـ2ـ بیان مسئله

در چند سال گذشته، بودجه و حمایت مالی دولت در قبال دانشگاه­ها كاهش یافته دانشگاه­ها به ناچار برای تأمین قسمتی از بودجه مورد نیاز خود اقدام به افزایش ظرفیت جذب دانشجو و دریافت شهریه نمودند (میرفخرالدینی، ابراهیم زاده پزشکی، جلیلیان، 1392). با کاهش نقش د‌‌ولت د‌‌ر تأمین بود‌‌جه­ی مورد‌‌ نیاز آموزش­عالی، مؤسسات آموزش­عالی به میزان زیاد‌‌ی رقابتی و بازارمحور شده­ا‌‌ند‌‌. از طرف د‌‌یگر اصول ارائه خد‌‌مات رفاه عمومی و اجتماعی توسط د‌‌ولت مورد‌‌ ترد‌‌ید‌‌ قرار گرفته و با رواج نگرش تجاری، نقش آموزش­عالی خصوصی گسترش یافته است و تعد‌‌اد‌‌ بی‌شماری از فراهم‌کنند‌‌گان جد‌‌ید‌‌ آموزش­عالی از قبیل بخش‌های انتفاعی، مؤسسات غیرانتفاعی، مؤسسات مجازی و سایر مراکز آموزش­عالی به عرصه آمده­اند‌‌‌‌ و به سرعت با تغییرات جامعه، شرایط بازار و علایق د‌‌انشجویان سازگار شده­ و خدمات و تسهیلات نوینی را برای دانشجویان فراهم آورده اند(آراسته و اسفندیاری، 1389). علیرغم تسهیل شرایط پذیرش دانشجو در تمامی مقاطع آموزش­عالی و افزایش ظرفیت جذب دانشجو، بعضی از دانشگاه­ها در برخی رشته­های تحصیلی با عدم تكمیل ظرفیت مواجه هستند؛ در حالی كه برخی دیگر از دانشگاه­ها در همان رشته­ها متقاضی فراوان دارند (روشن، 1392).

نتایج آمارهای رسمی نشان می­دهد به علت تغییر ساختار جمعیتی كشور، كاهش نرخ باروری كه از سال­های پایانی دهه 60 شروع شده و معتاقباً كاهش جمعیت جوان كشور، تقاضا برای آموزش­عالی به طرز چشمگیری كاهش یافته است(شیری و نوراللهی، 1391). نتایج پژوهش­ها همچنین نشان می­دهد تعداد متقاضیان آموزش­عالی در مقطع كارشناسی و كارشناسی ارشد در حال كاهش است؛ به طوری كه تا سال 1404 تعداد متقاضیان مقطع كارشناسی به حدود 600 هزار نفر یعنی نصف مقدار كنونی آن خواهد رسید (قویدل، فرجادی، رزاقی، بدیعی، 1391).

از سو دیگر جمعیت 18 تا 24 سال ایران به شكل تصاعدی رو به كاهش است و این مسئله تهدیدی برای دانشگاه­ها به شمار می رود؛ به طوری كه در دانشگاه آزاد حدود 7000رشته تعطیل شده است. این ها نشانه­ هایی از وجود رقابت بین دانشگاه ها می باشد كه در یكی دو سال اخیر نمایان شده است و در حال افزایش است. عدم تأمین منابع مالی مورد نیاز در نتیجه عدم تكمیل ظرفیت، برای دانشگاه­ها مشكلات جدی به وجود می­آورد زیرا غلب دانشگاه­های كشورمان برای تأمین بودجه صرفاً به كمك­های مالی دولت و شهریه­های دانشجویی تكیه می­كنند.  ضمن اینكه جذب دانشجویان مستعد و علاقمند به پژوهش جهت ارتقای رتبه علمی دانشگاه همواره مورد توجه مدیران دانشگاه­ها بوده است. در چنین شرایطی دانشگاه­ها باید از اصول و قواعد بازاریابی پیروی كنند تا بتوانند اهداف خود را محقق ساخته و به مزیت رقابتی دست یابند (آراسته و رضایی، 1392).

دانشگاه­های كشورهای غربی از چند دهه­ قبل اقدامات جدی برای جذب دانشجو و بهبود قدرت رقابت پذیری خود انجام داده اند اما دانشگاه­های ایران به دو دلیل به این امر توجهی نداشتند. اول اینكه تقاضا برای پذیرش دانشجو در دانشگاه­ها و مؤسسات آموزش عالی در ایران بیشتر از ظرفیت موجود بود و مازاد تقاضا وجود داشت. دوم اینكه بودجه دانشگاه­های كشورمان بویژه دانشگاه­های ملّی عمدتاً توسط دولت تأمین می­شد. در نتیجه دانشگاه ها نیازی نداشتند كه برای جذب دانشجو یا تأمین بودجه­ی مورد نیازشان اقدامی به عمل آورند(عزیزی شمامی، 1394). امّا در یكی دو سال اخیر به علّت افزایش ظرفیت برخی دانشگاه­ها و كاهش تقاضا برای آموزش­عالی، بعضی از دانشگاه­ها در برخی رشته­ها برای جذب دانشجو و تكمیل ظرفیت دچار مشكل شده ­اند. حتی بعضی از دانشگاه­های دولتی هم جهت تكمیل ظرفیت پردیس در برخی رشته­ها با این مشكلات مواجه هستند و با كاهش تقاضا در چند سال آینده، این مشكلات بسیار جدی خواهد شد. برای بقا در این بازار رقابتی، دانشگاه­ها و مؤسسات آموزش­عالی باید نیازها و خواسته­ های مشتریان خود یعنی دانشجویان را درك كنند (حسینی، یزدان پناه، فرهادی نهاد، 1391).

دانشگاه­ها باید بدانند كه دانشجویان در فرایند انتخاب دانشگاه چه معیارهایی را مد نظر قرار می­ دهند و برای چه نوع خدمات اهمیت و ارزش بیشتری قائل می­شوند. سپس برای ارضای نیازهای دانشجویان و ایجاد ارزش برای خدماتی كه به آنها ارائه می­كنند از برنامه­ی بازاریابی مناسب استفاده كنند تا بتوانند تقاضا برای خدمات­شان را افزایش دهند (بریجز، 2006).

این موضوع برای دانشگاه­هایی كه قصد جذب دانشجویان با استعداد یا نخبه را دارند اهمیت ویژه­ای دارد چون این دانشجویان از طریق فعالیت­های علمی ـ پژوهشی، اختراعات و نوآوری ها به افزایش اعتبار و شهرت علمی دانشگاه كمك قابل توجهی می­كنند. افزایش اعتبار علمی نیز خود می ­تواند سبب جذب دانشجویان مستعد و نخبه شود ضمن اینكه چنین دانشگاه­هایی می­توانند شهریه بالاتری نسبت به سایر دانشگاه­ها دریافت كنند. موضوع دیگری كه در بازاریابی آموزش­عالی بسیار حائز اهمیت است منابع اطلاعاتی هستند كه دانشجویان بالقوه برای ارزیابی و انتخاب دانشگاه مورد برای اینكه دانشگاه­ها بتوانند با مشتریان، نظر خود از آن­ها استفاده می كنند(آراسته و رضایی، 1392). برای اینكه دانشگاه­ها بتوانند با مشتریان بالقوه خود ارتباط برقرار كنند و بر فرایند تصمیم ­گیری آنها اثر بگذارند باید بدانند كه آنها از چه منابع اطلاعاتی استفاده می­ کنند.

گرچه پژوهش های بازاریابی در حوزه­ آموزش عالی در كشورهای توسعه یافته چندان جدید محسوب نمی شود اما پژوهش های انجام شده در این كشورها صرفاً بر شناسایی عوامل مؤثر بر انتخاب دانشگاه اعم از عوامل فردی و محیطی متمركز شدند و به معیارهای انتخاب دانشگاه به صورت خاص توجه نكرده اند. ضمن اینكه این پژوهش­ها نتوانستند مدلی ارائه نماید كه مؤلفه­ ها و معیارهای انتخاب دانشگاه را دربر داشته باشد. نتایج و یافته­ های این پژوهش­ها نیز بسیار مبهم هستند به عنوان مثال شهرت دانشگاه در اكثر پژوهش ها به عنوان یكی از عوامل مهم اثرگذار شناسایی شده است كه فقط با یک سؤال سنجیده شد و مشخص نیست منظور از شهرت دانشگاه كدام نوع شهرت است. نهایتاً اینكه به دلیل تفاوت­های فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و غیره نمی توان نتایج آن­ها را به جامعه ایران تعمیم داد. این پژوهش در ایران به دلایلی كه قبلاً گفته شد موضوعی كاملاً جدید است و جزء اولین پژوهش­ها در این حوزه محسوب می شود. لذا با توجه به اهمیت این موضوع، این پژوهش برآن است الگویی برای بازاریابی آموزش­عالی ایران ارائه نماید. همچنین پژوهش حاضر قصد دارد معیارهای انتخاب دانشگاه از سوی دانشجویان و عوامل تأثیرگذار بر بازاریابی آموزش عالی (شرایط علّی، عوامل زمینه­ای، عوامل مداخله­گر) را در قالب یک الگو ارائه نماید و منابع اطلاعاتی مورد­ استفاده دانشجویان­جهت انتخاب دانشگاه را شناسایی نماید و راهكارهایی را برای رقابت بهتر در حوزه ی آموزش عالی ارائه دهد.

1ـ3ـ اهمیت و ضرورت انجام پژوهش

امروزه، مؤسسات آموزشی به سرعت خودشان را هم از جهت شناختی و هم از نظر زمانی به عنوان عوامل موثر در بازارهای ملی و بین‌المللی نشان داده اند (ویلیامز، 1997). این امر نشان‌دهنده‌ی تغییر كلّی در سیاست های اجتماعی جوامع بوده که آموزش­عالی را به عنوان یک كالای عمومی و نیز به عنوان سیاستی همراستا با سیاست اقتصادی در نظر گرفته که معمولاً تمرکز اصلی آن بر منفعت شخصی افراد است. با وجود این، نگرانی عمده اغلب سیاست گذاران و دست اندرکاران حوزه آموزش عالی، نحوه آگاهی از نیروهای بازار، شناسایی ساختار  شبه بازاری آموزش عالی، شیوه کنترل دوقطبی آموزش عالی (دولتی ـ خصوصی)، و پاسخ به نیروهای رقابتی است (مرینج و گیبس، 2009).

آموزش­عالی به منظور حفظ بقاء خود باید استراتژی­ های بازاریابی موفقی را توسعه دهد و یاد بگیرد چگونه حرفه­ای عمل کند. همچنین باید استراتژی­ های رقابتی مناسبی را به کار گیرند تا بتواند نیازهای بالقوه مشتریان را برآورده کند (نادیری، 2006). شناسایی نیازهای متعدد و گسترده ذی نفعان آموزش عالی، از طریق بازاریابی در آموزش عالی میسر است که پژوهش حاضر با هدف طراحی الگوی بازاریابی آموزش عالی انجام شده و از آن جهت اهمیت دارد که راهبردهای مختلف برای بازاریابی و عوامل موثر بر آن را شناسایی و آنها را در قالب یک الگوی علّی به بوته آزمون گذاشته است.

اساس مفهوم بازاریابی، شناسایی و برآورده کردن نیازهای مشتری(رضایت مشتری) است که منجر به بهبود نگهداری مشتری می­ شود(دای، 1994). کیفیت خدمات و رضایت مشتری به طور یقین دو مفهوم اصلی در تئوری بازاریابی هستند (اسپرنگ و مک­کوی، 1996). در شرایط رقابتی امروزی، ارائه خدمات با کیفیت، کلید مزیت رقابتی پایداری است که منجر به رضایت مشتری می­ شود(شیم ول و یاواس و بیلجین، 1998). با درنظر گرفتن دانشجویان به عنوان مشتری، گیور و آرنولد(2001) به این نتیجه رسیده ­اند که از طریق تاکتیک­های بازاریابی ارتباطی می­توان رضایت دانشجویان را جلب کرد. بنابراین مؤسسات آموزشی نیازمند سیستمی هستند که به طور مداوم نیازهای درک شده از انتظارات دانشجویان، تجارب مورد نیاز و فاکتورهای تأثیرگذار بر آنها را توسعه دهند(کاتز و پلیسز، 2003). بر همین اساس پژوهش حاضر ضمن ارائه الگویی از بازاریابی آموزش عالی، الزامات سطوح خرد و کلان را با هدف تعیین نیازها و انتظارات دانشجویان مورد بررسی کرده و میزان همراستایی این الزامات با سطح نیازهای دانشجویان را در قالب الگوی علی مورد مداقه قرار داده است.

بدلیل محیط رقابتی و پویا در بخش آموزش­عالی، دانشگاه­ها باید همواره توجه خود را معطوف به خواسته­ های دانشجویان از مؤسسه­ی آموزشی کنند، شناسایی و مطلع شدن از انتظارات­شان را در اولویت قرار دهند تا بر اساس آن برنامه ­ریزی کنند و در قبال برآورده­سازی آنها متعهد شوند (نادیری، 2006). شرایط برون سیستمی (محیطی) و شرایط درون سیستمی (عوامل سیستمی) از جمله مواردی هستند که در پژوهش حاضر مورد بررسی قرار گرفته و به بهترین نحو نمایانگر اولویت های دانشجویان در انتخاب دانشگاه و مؤسسات آموزش عالی و بیانگر انتظارات آنها از دانشگاه می­باشد. بنابراین پژوهش حاضر از جنبه پرداختن به عوامل سیستمی و محیطی حائز اهمیت است.

لذا با توجه به مطالب فوق جهت کمک به توسعه نظام آموزش­عالی ایران، حفظ و بقای نظام آموزش­عالی، شناسایی و برآورده کردن نیازهای و خواسته­ های مشتریان و ذینفعان آن، ارائه خدمات با کیفیت و ایجاد مزیت رقابتی؛ طراحی الگوی بازاریابی مؤسسات آموزش­عالی ضروری و با اهمیت به نظر می رسد.

 

 

1ـ4ـ اهداف پژوهش

الف ـ هدف اصلی

طراحی الگوی بازاریابی آموزش عالی در ایران

ب ـ اهداف فرعی

1ـ شناسایی عوامل تأثیرگذار بر بازاریابی­ آموزش­عالی ایران

الف) شناسایی عوامل علّی تأثیر گذار بر بازاریابی آموزش عالی

ب)  شناسایی شرایط زمینه­ای موثر بر بازاریابی آموزش عالی

ج)  شناسایی راهبردهای بهبود بازاریابی آموزشی

د) شناخت شرایط مداخله­گر در بازاریابی آموزش عالی

2. شناسایی پیامدهای بازاریابی آموزش عالی
3. شناسایی الزامات کلان در راستای تحقق فرایند بازاریابی آموزش­عالی ایران
4. شناسایی الزامات خرد (دانشگاهی) در راستای تحقق فرایند بازاریابی آموزش­عالی ایران

5. تدوین الگوی مناسب به منظور بهبود و توسعه­ بازاریابی آموزش­عالی ایران

1. Simoes & Soares
2. Wiese, van Heerden, Jordaan & North
3. Briggs

. Williams