به یک مفهوم می‏توان سازگاری را رابطه‏ای دانست که ارگانیسم نسبت به وضع موجود با محیط خود برقرار می‏کند. این اصطلاح معمولاً در رابطه با سازگاری اجتماعی و روانشناختی بکار برده می‏شود و در چنین مواردی مفهوم مثبتی دارد مثل انسانِ سازگار که مفهوم ضمنی آن به فردی اشاره دارد که درگیر فرآیندی مستمر نسبت به محیط و در عین حال تغییر دادن آن به گونه‏ای سالم و موثر است. البته این اصطلاح با مفهوم منفی نیز بکار برده می شود که آن زمانی است که با اصطلاحِ همنوایی انطباق پیدا کرده و به معنی کوتاه آمدن و تسلیم شدن در مقابله سلیقه‏های دیگران مورد استفاده قرار می‏گیرد. در تعریف دیگری از سازگاری، آن را حالت تعادل کامل بین ارگانیسم و محیط تعریف می‏کنند که در این حالت تمام نیازها برآورده شده و اعمال ارگانیسمی به راحتی صورت می‏پذیرد. در زمینه آماری هر عملی را که به منظور اصلاح، سنجش یا ارزیابی مجدد برای انطباق یافتن با شرایط ناجور یا غیرمعمول صورت می‏گیرد را سازگار گویند (پورافکاری، ۱۳۷۶).
مفهوم انطباق۱ با مفهوم سازگاری رابطه نزدیکی دارد و منظور از انطباق، هماهنگی و تناسب با محیط است که تغییرات مفید را دربر می گیرد. انطباق از طریق ایجاد تغییر در محیط خارجی۲ یا از طریق ایجاد تغییر در خود۳ حاصل می گردد. حاصلِ انطباق موفقیت آمیز، سازگاری۴ و نتیجه ناموفق آن را ناسازگاری۵ می‏نامند (پورافکاری، ۱۳۷۶).

جزییات بیشتر درباره این پایان نامه :

پایان نامه تاثیر آموزش پیش دبستانی بر یادگیری مهارتهای روانی – حرکتی و سازگاری اجتماعی

رفتار سازشی هر نوع رفتاری است که بتواند توانایی و مهارت ارگانیسم را برای وفق دادن فرد با یک موقعیت محیطیِ خاص افزایش دهد (بهرامی، معنوی، ۱۳۷۰). در حقیقت سازگاری اجتماعی یکی از معیارهای سلامت روان است. ولمن۶ (۲۰۰۰) بر این اعتقاد است که سلامت روانی، چهار ملاک مهم دارد که عبارتند از:

ادراک واقع بینانه از خود و دیگران.
تعادل عاطفی.
سازگاری اجتماعی.
پیشرفت هماهنگ با توانایی ها و فرصت ها.
او سازگاری اجتماعی را در حقیقت توانایی با دیگران بودن تعریف می‏کند. از آنجایی که هیچ انسانی نمی‏تواند به تنهایی زندگی کند و نیاز به برقراری روابط اجتماعی دارد، بنابراین ناتوانی در همکاری با دیگران، شاخصه‏ای از مشکل روانی بحساب می‏آید.

همانطور که گفته شد بسیاری از متخصصین بر این نظرند که سازگاری اجتماعی یکی از معیارهای سلامت روان است و گاهی اوقات آن را حتی شاخص‏ترین معیار نیز به حساب می‏آورند، مخصوصاً آنها که به حوزه روابط اجتماعی و نقش عوامل نشات گرفته از اجتماع در شکل‏گیری شخصیت تاکید

دارند (برای مثال نگاه کنید به مدی۷، ۱۹۸۹، ۱۹۹۶).

تعریف سازگاری اجتماعی با سلامت روان رابطه نزدیکی دارد و در زمینه سلامت روان نیز دیدگاه های متفاوت و گاه متعارضی در حوزه روان شناسی عرضه شده است. سازمان بهداشت جهانی (۱۹۹۰) بهنجاری را حالتی از سلامت کامل جسمی، روانی و رفاه اجتماعی تعریف می‏کند و نه فقط عدم نشانه های اختلال روانی.

کاپلان[۱] و سادوک[۲] (۲۰۰۳) در زمینه سلامت روان و هنجاری چهار دیدگاه عمده را برجسته ساخته‏اند:

الف) بهنجاری به عنوان سلامت

این یک تعریف طبی ـ روانپزشکی از سلامت روانی است. اکثر پزشکان بهنجاری را معادل سلامت روان می‏دانند و آن را یک پدیده فراگیر عمومی تلقی می‏کنند. در این رویکرد، زمانی رفتار بهنجار تلقی می‏شود که آسیب روانی آشکاری وجود نداشته باشد.

ب) بهنجاری به عنوان کمال مطلوب

در این دیدگاه بهنجاری به عنوان عامل نهایی عملکردهای مختلف دستگاه روان‏شناختی انسان تلقی می‏شود. زیگموند فروید از طرفداران این دیدگاه است و اعتقاد داشت که الگوی بهنجار همان افسانه ایده‏آل است.

ج) بهنجاری به عنوان متوسط

دیدگاه سوم بیشتر طرفدار رویکردهای آماری است و رفتاری را سازگار تلقی می کند که با اصول آماری حاکم بر منحنی زمان همخوانی داشته باشد.

د) بهنجاری به عنوان یک فرآیند

دیدگاه چهارم بر این نکته تاکید دارد که رفتار بهنجار نتیجه نهایی سیستم های متعامل است. بهنجاری در این دیدگاه بیشتر یک فرآیند است تا یک تعریف مقطعی. دیدگاه روانی ـ اجتماعی اریکسون در این طیف قرار می گیرد.

از سازگاری تعاریف متعدد و گاه متناقضی ارائه شده است. به یک مفهوم، می‌توان سازگاری را رابطه‌ای دانست که ارگانیسم نسبت به وضع موجود با محیط خود برقرار می‌کند. این اصطلاح معمولاً در رابطه با سازگاری اجتماعی و روانشناختی، فرآیندی مستمر نسبت به محیط و در عین حال تغییر دادن آن به گونه‌ای سالم و موثر است. در تعریف دیگری از سازگاری آن را حالت تعادل بین ارگانیسم و محیط تعریف می‌کنند که در آن تمام نیازها برآورده شده و تمام اعمال ارگانیسمی به راحتی صورت می‌پذیرد. (پورافکاری، ۱۳۷۶). رفتار سازشی هر نوع رفتاری است که بتواند توانایی و مهارت ارگانیسم را برای وفق دادن فرد با یک موقعیت  محیطی به خصوص افزایش دهد (بهرامی و معنوی، ۱۳۷۰). سازگاری عبارتست از پیشرفت در ادراک خودمان و دیگران. سازگاری اجتماعی مکانیسم‏هایی است که توسط آنها فرد توانایی تعلق به یک گروه را پیدا می‏کند. بنابر نظر ریمون بودون برای سازگاری اجتماعی لازم است که :

۱- افکار و برخورد گروه در تضاد با افکار و برخوردهای فرد که مشخص کننده تعلق او به یک گروه دیگر است نباشد.

۲- افکار و برخوردهای گروه در تضاد با برخوردهای عمقی فرد نباشد به طوری که سیستم ارزشی مرتبط با شخصیت او را دچار مشکل کند

اصطلاح رفتار سازشی اصطلاحی آمریکایی است که به توانایی فرد در برآورده ساختن نیازهای یک زندگی مستقل در جامعه‏ای خاص به شیوه‏ای مقبول از نظر اجتماعی اطلاق می‏شود. بدین ترتیب رفتار سازشی، گستره وسیعی از مهارتها و تواناییها را برای رفع اینگونه نیازها دربر می‏گیرد. از مهارتهای اساسی مانند نشستن گرفته تا مهارتهای پیشرفته‏تری چون خرج کردن پول.

سازگاری اجتماعی به وضعیتی گفته می‏شود که افراد یا گروه ها، رفتار خود را بتدریج و یا از روی عمد یا غیرعمد تعدیل می‏کنند تا با فرهنگ موجود سازگار شوند. مانند رعایت عادتها، عرف و تقلید. به عبارتی سازگاری واکنشهایی است که شخص برای رعایت محیط اجتماعی از خود نشان می‏دهد و آنها را به علت هماهنگیشان با معیارهای اجتماعی و پذیرفته‏شدنشان از طرف آن، اساس رفتار خود قرار می‏دهد .

والی‏پور (۱۳۷۳) سازگاری اجتماعی را فرآیندی می‏داند که در آن فرد با فراگیری اصولی و آداب پذیرفته شده در گروه یا اجتماع و همسو نمودن نیازها و خواسته‏های خود با گروهی که در آن زندگی می‏کند توانایی جذب شدن در آن گروه را پیدا می‏کند.

سازش تعادل بین ارگانیزم و محیط است به عبارت دیگر ساختن مجموعه‏ای از روابط است که انسان خود را بین آنها قرار می‏دهد (منصور، ۱۳۵۶).

خودپنداره کودکان دبستانی از خود فاعلی به خود مفعولی اصلاح شده تغییر پیدا می‏کند و در واقع آنها مشاهدات خود را از رفتارها و حالتهای درونی در آمادگی یا گرایشهای کلی سازمان می‏دهند. به علاوه آنها خود را با دیگران مقایسه می‏کنند (هارو، ۱۳۶۸). توصیف خود در دوران دبستان به تدریج انتزاعی‏تر می‏شود و از صورت جسمانی به صورت روانشناختی درمی‏آید. کودکان در مورد خود می‏اندیشند. به توانایی کنترل افکار واقف می‏شوند و درمی‏یابند که افکار مخصوص به خود دارند (ماسون و همکاران، ۱۳۸۰).

در اواسط کودکی، عزت نفس کودکان متمایز می‏شود و به سطح واقع‏بینانه‏ای می‏رسد. آنها به نوع عزت نفس تحصیلی، اجتماعی و جسمانی رامتمایز می‏نمایند و خود سنجی‏های جداگانه را در عزت نفس کلی ادغام می‏کنند (هارو، ۱۳۶۸).

کودکان پیش ‏دبستانی با مراجعه به حالتهای درونی هیجان خود را توضیح می‏دهند . آنها از تنوع تجربیات هیجانی خود نیز آگاهند. همچنین آنها از هیجانهای دیگران نیز اطلاعات بیشتری دارند .

کودکانی که هیجانهای خود را خوب کنترل می‏کنند، عموماً خوش خلق، نوعدوست و همدلترند و نزد دوستانشان، افرادی خوش مشرب به شمار می روند. در مقابل کودکانی که نمی‏توانند هیجانهای خود را کنترل کنند غرق در هیجان منفی شده و در رفتار نوعدوستانه و پذیرش همسالان اختلال ایجاد می‏کند. (آیزن برگ، نابس و لوسویا، ۱۹۹۷).

به تدریج در اواسط کودکی، پیشرفتهایی در درک دیگران به وجود می‏آید و کودکان توانایی تجسم کردن آنچه دیگران فکر و احساس می‏کنند را به دست می‏آورند. این تغییرات به خود پرورانی و فهمیدن دیگران و انواع مهارتهای اجتماعی کمک می‏کند  از نظر تحول اخلاقی نیز در این دوره کودکان می‏توانند درباره مقررات مربوط به کردار خوب و بد تامل کنند و مسئولیتهای بیشتری را بپذیرند (برک، ۱۳۸۱). افزایش تحول شناختی، گسترش دنیای اجتماعی و مهارت درک دیگران باعث می‏شود که آگاهی اخلاقی زیاد شود.

در اواسط کودکی، اجتماع همسالان بستر بسیار مهمی برای رشد به شمار می رود. تماس با همسالان، نقش مهمی در درک دیگران و آگاهی از خود ایفا می‏کند. این تحولات به نوبه خود به کیفیت تعامل با همسالان کمک می‏کند و در سالهای پیش ‏دبستانی، بیشتر نوعدوستانه می‏شود در راستای این تغییر، پرخاشگری مخصوصاً حملات بدنی کاهش می‏یابد (هارو، ۱۳۶۸).
 

کودکان در پایان اواسط کودکی میل زیادی به تعلق گروهی نشان می‏دهند. آنها با هم ارزشها و معیارهای منحصر به فردی را برای رفتار تعیین می‏کنند. آنها نوعی ساختار اجتماعی نیز برای رهبران و پیروان به وجود می‏آورند که تضمین کننده برآورده شدن اهداف گروه خواهد شد. زمانی که این ویژگیها وجود داشته باشند، گروه همسالان شکل گرفته است. اعمال این گروه های غیررسمی به نوعی فرهنگ همسالان می‏انجامد که معمولاً از واژگان تخصصی، لباس و محلی برای پاتوق در طول ساعات فراغت تشکیل می‏شود. این سنتهای خاص، همسالان را به یکدیگر نزدیک می‏کند و نوعی احساس هویت گروهی به وجود می‏آورد. کودکان در گروه مهارتهای اجتماعی با ارزشی را فرامی‏گیرند که همکاری، رهبری دنباله‏روی و وفاداری نسبت به اهداف جمعی از جمله آن هستند (برک، ۱۳۸۱).

دوستیها نیز در این دوره تحول پیدا می‏کند دوستی دیگر مثل گذشته این نیست که کودکان به فعالیتهای مشابهی بپردازند بلکه دوستی نوعی رابطه متقابل صمیمانه است که براساس اعتماد متقابل، علایق مشترک، تقابل، پاسخ به نیازهای یکدیگر و داشتن خصوصیات مطلوب مانند مهربانی و ملاحظه کار بودن شکل می‏گیرد. کودکان مدرسه‏ای دوستانی از جنس، سن و نژاد خود می‏یابند و دوستان علائق، نگرشها و جهت‏گیریهای اجتماعی و ارزشهای مشترکی دارند .

روابط دوستانه کودکان دبستانی بیشتر گزینشی است و آنها تعداد معدودی از افراد را دوست خود می‏دانند و اغلب یکی از آنها را بهترین دوست خود می‏دانند. دخترها به ویژه در روابط دوستی‏شان انحصاری هستند، زیرا بیشتر از پسرها انتظار صمیمیت دارند. از این گذشته کودکان گرایش دارند دوستانی را انتخاب کنند که از نظر سن، جنس، نژاد، قومیت و مرتبه اجتماعی شبیه خود آنها باشند. دوستان از نظر شخصیت معاشرتی یا پرخاشگر بودن محبوبیت در بین همسالان و پیشرفت تحصیلی نیز به یکدیگر شباهت دارند (ماسون و همکاران، ۱۳۸۰).

جزییات بیشتر درباره این پایان نامه :

پایان نامه تاثیر آموزش پیش دبستانی بر یادگیری مهارتهای روانی – حرکتی و سازگاری اجتماعی

پذیرش همسالان به دوست داشتنی بودن اشاره دارد. مقدار ارزشی که همسالان یک کودک به عنوان شریک اجتماعی برای او قائل هستند. پژوهشگران پذیرش همسالان را با آزمونهایی می‏سنجند که از همکلاسی‏ها می‏خواهند دوست داشتنی بودن یکدیگر را ارزیابی می‏کنند. کودکان چهار طبقه متفاوت را تشکیل

می‏دهند. کودکان طرد شده مورد نفرت همسالان هستند، کودکان محبوب رای

مثبت زیادی کسب می‏کنند. کودکان مورد بی‏توجهی واقع شده به ندرت انتخاب می‏شوند و کودکان جنجالی رای مثبت و منفی زیادی کسب می‏کنند. دو سوم کودکان در یکی از این طبقات جای می‏گیرند. بقیه از نظر پذیرش همسالان متوسط هستند .پذیرش همسالان، پیش‏بین قدرتمندی برای سازگاری روانی است. کودکان طرد شده ناخشنود و منزوی هستند، پیشرفت تحصیلی و عزت نفس کمی دارند. معلمان و والدین، آنها را مبتلا به مشکلات هیجانی و اجتماعی ارزیابی می‏کنند. طرد همسالان در اواسط کودکی، با عملکرد تحصیلی ضعیف، ترک تحصیل، رفتار ضد اجتماعی و بزهکاری در نوجوانی و مجرمیت در اوایل بزرگسالی نیز رابطه نیرومندی دارد (بگ ول، نیوکام و بوکوسکی، ۱۹۹۸؛ پارکر و همکاران، ۱۹۹۵ به نقل از برک ۱۳۸۱).

برای بررسی رفتار ناسازگار، ملزم به دانستن اصول حاکم بر تحول بهنجار هستیم. برای درک تحول بهنجار بهتر است مفاهیم «آستانه مقاومت» و «زمینه» مدنظر قرار گیرند.

برای روشن شدن «آستانه مقاومت» می توان از یک الگوی پزشکی استفاده کرد. از زمانی که مساله ضربه روانی یا تکان در حوزه درمان رخنه کرده است این نکته مبرهن گشته که ممکن است یک حالت تشنجی در فرد به وجود آورد یعنی می توان مغز یک فرد را تحت تاثیر تحریک قرار داد و به گونه ای که حالت تشنجی اختیاری کامل در وی بوجود بیاید. عملاً برای بوجود آوردن این حالت، درجه شدت تحرک لازم برای افراد مختلف، متفاوت است. یعنی ممکن است بتوایم یک فرد را با تحریک کمتر به حالت صرعی درآوریم، در حالی که در مورد فرد دیگر تحریک شدیدتری لازم باشد. پس به این نتیجه می رسیم که افراد در مقابل تحریکات مختلفی که بر ارگانیزم آنها وارد می شود، متفاوتند و آستانه مقاومتشان یکسان نیست. مفهوم دوم، مفهوم «زمینه» است. برای روشن شدن این مفهوم بهتر است از یک الگوی طبیعی استفاده کرد. همانطور که یک زمین حاصلخیز، در واقع از خاکی تشکیل شده که خود از نرم شدن صخره حاصل شده است و شامل بقایای مواد آلی، مواد آتشفشانی و بقایای گیاهانی است که تخم آنها در آن ریخته شده و تغییراتی در آن بوجود آورده، زمینه روانی انسان نیز بی شباهت به چنین زمینی نیست. افراد در برابر عوامل مختلف، واکنش یکسان از خود نشان نمی دهد و آستانه مقاومتشان نیز یکسان نیست (منصور، ۱۳۵۶).

در حقیقت، تعریف سازگاری اجتماعی را می توان به نوعی با مفهوم ناسازگاری اجتماعی روشن‏تر ساخت. اکثر متخصصان حوزه آسیب شناسی روانی بر این اعتقادند که معیارهایی نظیر رفتار خارج از محدوده ، زیر پا گذاشتن معیارهای اجتماعی، ناراحتی شخصی، آسیب به دیگران، ناتوانی در انجام وظایف و کارکردهای روزمره، غیرمنطقی بودن، غیرقابل پیش بینی بودن و کنترل‏ناپذیری به عنوان شاخص رفتار ناسازگاری در نظر گرفته می شوند

جدول ۲-۲- شاخص‏های رشد رفتار
سن
رفتار حسی ـ حرکتی
رفتار انطباقی
رفتار اجتماعی
تولد تا چهار هفتگی
بازتاب چنگ زدن، بازتاب طلبیدن، بازتاب مکیدن، تفکیک صداها، تشخیص مزه های شیرین و ترش، تعقیب با چشم، انجام حرکات خزیدن متناوب
رفتار جستجوی غذا در روز چهارم پس از تولد، به صدای جغجغه و زنگ واکنش نشان می دهد، برای لحظه ای به اشیاء متحرک توجه می کند.
حساسیست به صورت، صدا و چشمهای مادر در ساعت اول عمر، لبخند درونزاد، بازی مستقل (تا دو سالگی)، با بلند کردن از زمین آرام می گیرد، چهره بی تفاوت
۴ هفتگی
مشت کردن دست ها، بالا نگه داشتن سر برای لحظاتی کوتاه، تثبیت نگاه
دنبال کردن اشیاء متحرک تا خط وسط
توجه به چهره ها و تحرک اندک، واکنش به صحبت ها، لبخند زدن (برای مادر)
۱۶ هفتگی
متعادل نگه داشتن سر، تطابق بینایی
دنبال کردن حرکتی شی کند باچشم، به حرکت درآوردن بازوان با دیدن اشیاء آویزان
لبخند اجتماعی خودبخودی (برونزاد) وقوف به موقعیت های ناآشنا
۲۸ هفتگی
محکم می نشیند، روی دست ها به جلو خم می شود، در وضعیت ایستاده روی پاها فعالانه جهش می کند
هر یک از دست ها را برای گرفتن اسباب بازی دراز می کند، جغجغه را به صدا درآورده و تکان می دهد، اسباب بازیها را جابجا می کند.
پای خود را به طرف دهان می برد، تصویر داخل آینه را لمس می کند، شروع به تقلید صدا و حرکات مادر می کند.
۴۰ هفتگی
به تنهایی و با هماهنگی خوب می نشیند و می خزد، خود را برای ایستادن بلند می کند، با انگشت سبابه اشاره می کند.
دو شی را با هم در خط وسط جور می سازد،.
با دور شدن از مادر احساس اضطراب می کند، به بازیهای کودکانه واکنش نشان می دهد، بطری شیر خود را نگه می دارد، بیسکوییت را به تنهایی می خورد.
۵۲ هفتگی
وقتی یک دستش را بگیرند راه می‏رود، چند لحظه به تنهایی می ایستد
چیزهای تازه جستجو می کند.
برای لباس پوشیدن هماری می کند.
۱۵ ماهگی
راه می رود، از پله با خزیدن بالا می رود
ـــــ
خواسته های خود را با اشاره یا صدا بیان می کند، در بازی یا هنگام امتناع اشیاء را پرت می کند.
۱۸ ماهگی
توپ را پرت می کند، هماهنگ راه می رود، اگر یک دستش را بگیرند از پله می رود.
به سه چهار تا مکعب برج درست می کند، کاغذ را خط خطی می کند و تقلید نوشتن را درمی آورد.
قسمتی از غذای خود را می خورد و قسمتی را می ریزد، اسباب بازیها را ردیف می کند، اسباب بازی خاصی مثل عروسک را با خود حمل کرده و بغل می کند، برخی الگوهای رفتاری را با کمی تاخیر، تقلید میکند.
۲ سالگی
بدون افتادن بخوبی راه می رود، توپ را لگد می زند، به تنهایی از پله بالا و پایین می رود، مهارتهای حرکتی ظریف افزایش می یابد.
از ۶ یا ۷ مکعب برج می سازد، دایره صلیب را کپی می کند، با سه مکعب پل می سازد.
لباسهای ساده را به تن می کند، تقلیدهای خانگی، با اسم به خودش اشاره می کند، به مادر نه می گوید، اضطراب جدایی کاهش می یابد، بازی موازی انجام می دهد، در کنار سایر کودکان بازی می کند اما با آنها کاری ندارد.
۳ سالگی
سه چرخه سوار می شود، از پله پایین می رود، موقع بالا رفتن از پله ها پاها را متناوباً عوض می کند.
از ۹ یا ۱۰ مکعب برج می سازد، دایره صلیب را کپی می کند، سه مکعب پل می سازد.
کفش های خود را می پوشد، دکمه هایش را باز می کند، نوبت را درک می کند، خودش به خوبی غذا می خورد.
۴ سالگی
از پله ها با قدمهای واحد پایین می آید. ۵ تا ۸ ثانیه روی یک پا می ایستد.

صلیب را کپی می کند، چهار رقم را تکرار می کند، ده شی را با اشاره صحیح نام می برد.
دندانهایش را مسواک می زند، با همکاری سایر بچه ها بازی می کند.
۵ سالگی
جست و خیز می کند، پیشرفت در هماهنگی حرکتی ظریف معمولاً کنترل اسفنگتر را دارد.
مربع را کپی می کند، ده چیز را به درستی می شمارد.
خودش لباس می پوشد یا درمی آورد، چند حرف را می تواند بنویسد، در بازیهای ورزشی رقابت می کند.
۶ سالگی
دوچرخه سواری می کند
نام خود را می نویسد، مثلث را کپی می کند.
بند کفشهایش را می بندد.
 

سنجش رفتارهای انطباقی و سازگارانه باید متناسب باسطح رشد اجتماعی کودک انجام شود (آناستازی، ۱۳۷۸، زامیاد، یاسمی و واعظی، ۱۳۷۵). برای مثال اگر طبق مقیاس رشد اجتماعی واینلند، بخواهیم در مورد رفتارهای سازگارانه کودکان قضاوت کنیم، باید سطح رشدی کودک را مدنظر قرار دهیم. مقیاس رشد اجتماعی واینلند در سه فرم زمینه‏یابی، گسترده و در مدرسه در دسترس است که چهار قلمرو را می‏سنجد:

۱٫ قلمرو ارتباطی

۲٫ قلمرو مهارتهای روزانه زندگی

۳٫ قلمرو اجتماعی شدن

۴٫ قلمرو مهارتهای حرکتی و رفتار ناسازگارانه

۲-۱۱-۱- نظریه روانی ـ اجتماعی اریکسون۱
اریک اریکسون با طرح مفهوم رشد در سراسر دوران زندگی به نوعی سنت‏شکنی کرد و پا را از محدوده‏ها و چهارچوب‏های دیدگاه فروید فراتر گذاشت. او معتقد بود که رشد انسان از یک سری مراحل مشخص می‏گذرد و در هر مرحله، کودک با بحرانی روبه رو می‏شود که با توجه به محیط پیرامون کودک و عوامل اجتماعی موثر بر او ممکن است این بحران را با موفقیت پشت سر بگذارد یا اینکه با حل ناموفق آن در مراحل بعدی تحول دچار دردسرهایی بشود. گذر از موفقیت‏آمیز هر مرحله ضامن حل موفقیت آمیز بحرانهای مرحله بعدی زندگی است. (برای مثال نگاه کنید به شافر۲، ۲۰۰۰، پالیا۳ و اولدز۴، ۱۹۹۵، لنفرا سوئیس۵، ۱۹۹۶، دورتسزکی۶، ۱۹۶، برگر۷، ۲۰۰۰).

سه مرحله اول دیدگاه اریکسون با توجه به پژوهش حاضر (سنین پیش دبستانی) شرح داده می‏شود.

مرحله اول: اعتماد بنیادی در مقابل بی اعتمادی (از تولد تا ۱۸ ماهگی)

اریکسون در کتاب «هویت جوانی و بحران» خاطر نشان می‏کند که بقای کودک وابسته به دهان وی است و محبتش هم از طریق دهان ابراز می شود. در واقع در این دوره دهان الگوی رفتاری اصلی کودک را تشکیل می‏دهد و جهان را از طریق حس لامسه، بینایی و دهان تجربه می‏کند. رشد اعتماد بنیادی شیرخوار به دنیا ریشه در تجارب اولیه با مادر یا مراقب اولیه‏اش دارد. اریکسون معتقد است که اعتماد نه به مقدار غذا بلکه به کیفیت رابطه کودک با مادر بستگی دارد. در صورتی که مادر بتواند نیازهای کودک را پیش‏بینی کرده و علیرغم پرخاشگری دهانی کودک همواره این نیازها را به موقع برآورده سازد، کودک می‏آموزد که لحظات غیرقابل اجتناب ناکامی و محرومیت را تحمل کند. مکانیسمهای درون فکنی و فرافکنی به کودک این امکان را می‏دهد که تداوم و یکنواختی ابتدایی هویت را تجربه کند. اریکسون ضمن تاکید بر ویژگی اپی ژنتیک تغییر روانی ـ اجتماعی، بسیاری از آسیبهای روانی را نمونه‏ای از آن چیزی می دانست که آن را بحران رشد وخیم می‏نامید که منظور از آن این است که رشدی که در یک مرحله دچار مشکل شده باشد بر مراحل بعدی تاثیر عمده‏ای بر جای خواهد گذاشت. وقتی شخص در اثر اختلالات شدید و در روابط اجتماعی قبلی نتواند به حس اعتماد بنیادی یا فضیلت امید دست یابد ممکن است علاوه بر ناسازگاری دوران کودکی در دوران بزرگسالی در معرض اختلالات روانی نظیر اسکیزوفرنی قرار بگیرد. اریکسون اعتقاد دارد که رد پای اعتیاد را می‏توان در مرحله  ابتدایی رشد روانی ـ اجتماعی جستجو کرد (کاپلان و سادوک، ۲۰۰۳).

جزییات بیشتر درباره این پایان نامه :

پایان نامه تاثیر آموزش پیش دبستانی بر یادگیری مهارتهای روانی – حرکتی و سازگاری اجتماعی

مرحله دوم: خودمختاری در مقابل شرم و تردید (از ۱۸ ماهگی تا ۳ سالگی)

ضمن رشد تکلم و کنترل اسفنگتر و عضلات، کودک نوپا به تمرین نگهداشتن و رها کردن می‏پردازد و نخستین تظاهرات اراده را تجربه می کند. این امر تا حد زیادی به میزان و نوع کنترل والدین بر روی کودک بستگی دارد. کنترل غیرقابل انعطاف یا کنترل زودرس تلاشهای کودک برای خوشتنداری را بی‏اثر کرده و در نتیجه پیشرفت یا پیشرفت کاذب بوجود می‏آید. اگر شرایط رشدی مناسب باشد و مراقبین کودک بتوانند

محیط متناسب با نیازهای تحول کودک ایجاد کنند، کودک به حس متناسبی از «داشتن و نگه داشتن» می‏رسد اما اگر این شرایط بهینه به هر دلیل به هم خورد کودک در راه ایجاد اراده معطوف به هدف شکست خورده و ممکن است در رعایت قانون و تبعیت از اصول رایج انضباطی مشکل پیدا کند.

مرحله سوم: ابتکار در برابر احساس گناه (۳ تا ۵ سالگی)

تسلط روزافزون کودک بر مهارتهای حرکتی و زبانی، مشارکت وی در جهان بیرون را گسترش می‏دهد و تخیلات مربوط به جستجو در محیط را برمی انگیزد. کودک در این سن بسیار کنجکاو است و به دنبال کشف بسیاری از ناشناخته های جهان خارج می گردد و طبق دیدگاه اریکسون در این مرحله، جوانه‏های اولیه پیدایش وجدان رشد می کند و اگر شرایط تربیتی و خانوادگی کودک به گونه‏ای باشد که معیارها و اصول ، با سفتی و سختی دنبال شوند به تدریج کودک را از حالت تخیل، خلاقیت و خودانگیزی خارج می‏کند و ممکن است زمنیه پیدایش احساس گناه مرضی را در وی ایجاد کند.

جدول ۲-۳- مراحل رشد روانی ـ اجتماعی اریکسون (به نقل از کاپلان و سادوک، ۲۰۰۳، )
 

مرحله‏روانی‏ـ‏اجتماعی
دستاوردمثبت
انواع ناسازگاریها
جنبه‏های ماندگار شکل‏گیری هویت
اعتماد در مقابل بی اعتمادی (تولد تا ۱۸ ماهگی)
امید
اعتیاد 

افسردگی

سایکوز
دیدگاه زمانی در مقابل سردرگمی در زمان
خودمختاری در مقابل شرم و تردید (۱۸ ماهگی تا ۳ سالگی)
اراده
پارانویا 

وسواسهای فکری

وسواسهای عملی
اطمینان به خود در مقابل کمرویی
ابتکار در برابر احساس گناه (۳ تا ۵ سالگی)
هدفمندی
هراس 

اختلالات روان تنی

بازداری

اختلال تبدیلی
آزمایش نقش در مقابل تثبیت نقش
 

۲-۱۱-۲- نظریه روان شناسی فردی آدلر۱

آدلر با ارائه یک دیدگاه کلی نگر و غایت انگار در مورد انسان، به یکی از بزرگترین نظریه‏پردازان شخصیت تبدیل شد و با اینکه بسیاری از اندیشه های اولیه او در اثر مرگ زودرس و ناگهانی اش به صورت کامل و پخته درنیامدند، ولی با این حال پیروانش با شرح و بسط اندیشه ها و ایده های اولیه او، روان‏شناسی فردی را به یکی از پرکاربردترین و جذابترین دیدگاه ها، درخصوص رفتار انسان تبدیل کرده‏اند. پس از مرگ وی، درایکرز۲، معروفترین پرچمدار این تئوری معرفی شد.

جزییات بیشتر درباره این پایان نامه :

پایان نامه تاثیر آموزش پیش دبستانی بر یادگیری مهارتهای روانی – حرکتی و سازگاری اجتماعی

آدلر با طرح مفهوم احساس کهتری و جبران این احساس، اندیشه های اولیه تئوری خود را بنا کرد. او معتقد بود که ریشه احساس کهتری را باید در شکستی که تمایل به تفوق و برتری با آن مواجه شده است، جتسجو کرد. برای روشن شدن این موضوع اول باید بدانیم زندگی چیست؟ زندگی متضمن وجود تعادل و حفظ خویشتن است. هر چیزی که موجب عدم تعادل شود، باید در هم شکسته شود. تاریخ پر است از نیاز به برتری. کودک از روزی که متولد می شود نیاز دارد که بر دیگران پیشی بگیرد، نیازهای خود را ارضا کند و دنیا را فتح نماید. اما از همان روزهای نخستین زندگی موانعی غلبه نیافتنی سد راه این توسعه وجود فرد می‏شوند. کودک درمی یابد که جهان خارجی در دست وی نیست و بر آن کوچکترین تسلطی ندارد و دردناک‏تر اینکه بر افرادی که در محیط وی موج می زنند، کمتر از همه تسلط دارد. بکن و نکن‏های والدین او را نسبت به ضعف خود هشیار می کند و همواره شکست می خورد و همین شکستهاست که پایه احساسی کهتری را در وجود وی پی ریزی می کند. چنین احساسی به خودی خود بد نیست، زیرا کودک را وامی دارد که به تقلید از بزرگسالان بپردازد و شخصیت خود را رشد دهد. افسوس که این راه تحول به این سادگی نیست و عواملی سبب تشدید احساس کهتری می شود و این احساس همچون خاری بر اندام لطیف عواطف کودک فرو می‏رود. (منصور، ۱۳۷۱)

به جرأت می‏توان گفت که هیچ یک از پیشتازان دانش روان شناسی همچون آدلر به مسأله تربیت توجه نکرده و به آن نپرداخته اند. آدلر و همکارانش درباره تغییر شخصیت از طریق تعلیم و تربیت بسیار خوشبین بودند و هدف روان شناسی فردی نیز کمک به شناسایی عوامل بازدارنده تکامل زندگی انسان و برداشتن این موانع است. جهت تربیت بایستی به سمت افزایش یک زندگی همکاری کننده باشد.

آبشخور ناسازگاری با اجتماع و محیط پیرامون احساس کهتری است که آن را به شدت در اعماق شخصیت کودک ریشه دوانده و حس تعاون و همکاری را از او گرفته است. احساس کهتری به درجاتی در

همه انسانها وجود دارد و کودک از همان ابتدای تولد، متوجه چنین حالتی می شود و تمام سعی و کوشش خود را بر این مبنا قرار می دهد تا به مهتری دست یابد. هدف مهتری برای هر فردی متمایز  و ویژه خود اوست. بدون در نظر گرفتن سبک زندگی انسان نمی‏توان به شناخت اهداف فرد دست یافت. کودکان نیز در دستیابی به مهتری، گاهی اوقات هدفهایی برمی گزینند که نتیجه ای بجز ناسازگاری اجتماعی نخواهد داشت، زیرا با خانواده و مدرسه نتوانسته‏اند علاقه اجتماعی کودک را پرورش دهند و اهداف غایی سازگارانه ای را در ذهن وی جای دهند.

در مکتب روان شناسی فردی آدلر (۱۳۶۱) مدرسه در گسترش و شکل بخشیدن به روان انسان از اهمیت و منزلت بالایی برخوردار است. مدرسه نخستین مکان برای آزمون ادراک اجتماعی کودک است و در مدرسه آمادگی کودک برای زندگی به محک گذاشته می شود. در مدرسه موقعیت‏های بی‏شماری بوجود می آید که موجب تصحیح خط سیر زندگی کودک شده و انگیزه‏هایی که در اثر تربیت نامناسب والدین باعث کاهش علایق اجتماعی شده اند، کشف و برطرف می شوند. مهمترین وظیفه مدرسه، تبیین مفهوم همبستگی و تعادل و شکوفایی آن در کودک است. مدرسه باید مکانی برای آموزش دانستن توانستن کار و قدرت عمل باشد، یعنی محلی برای ساختن و پرورش یک انسان واقعی.