در قانون مجازات اسلامی‌نیز مواردی از مصلحت اندیشی دیده می‌شود. مثلاً در فصل سوم از اقسام حد زنا ماده ۹۴ بیان میدارد:
«هر گاه امید به بهبودی مریضی نباشد یا حاکم شرع مصلحت بداند که در حال مرض حد جاری شود یک دسته تازیانه یا ترکه که مشتمل برصد واحد باشد فقط یکبار به او زده می‌شود هر چند همه آنها به بدن محکوم نرسند.»
گر چه در حدود این مصلحت اندیشی محدود بوده و کاربرد کمی‌دارد اما در تعزیرات اصولاً این نظام براساس مصلحت اندیشی قضایی پایه گذاری شده است و دلیل بر این ادعا ماده ۱۷ قانون مجازات اسلامی‌است کهبیان میدارد:
«مجازات بازدارنده تأدیب یا عقوبتی است که از طرف حکومت به منظور حفظ نظم و مراعات مصلحت اجتماع در قبال تخلف از مقررات و نظامات حکومتی تعیین می‌گردد……….»
چنانکه ملاحظه می‌شود قانونگذار با بهره گرفتن از عبارت «مصلحت اجتماع» در این ماده،مصلحت گرایی در تعیین کیفر و مجازات را مطرح می کند.
جزییات بیشتر درباره این پایان نامه :
پایان نامه:تعیین نقش توبه در سقوط مجازات از منظر فقه و حقوق با تاکید بر قانون مجازات جدید
ما دراین فصل ابتدا در مبحث اول مفهوم تعزیر و اقسام آن را مطرح نموده سپس در مبحث دوم به بیان جرایم بر علیه امنیت و آسایش عمومی‌پرداخته و نقش توبه را در آنها مورد بررسی قرار میدهیم.
در این مبحث ابتدا در گفتار اول مفهوم تعزیر را از لحاظ لغوی و اصطلاحی بیان نموده ودر گفتار دوم اقسام تعزیر را از نظر فقها و از نگاه مقنن مورد بررسی قرار میدهیم.
گفتار اول: مفهوم تعزیر
بند اول: مفهوم لغوی
لغت تعزیر از اضداد به شمار می‌آید و معانی مختلفی برای آن ذکر شده است چنانکه در اقرب الموارد در این باره بیان شده:
«تعزیر در لغت از کلمات اضداد است،از طرفی به معنی تکریم و تفخیم و از سوی دیگر به معنی سرزنش و تأدیب و ضرب مادون حد آمده است.»[۱]
ابن اثیر در نهایه می‌گوید:
«تعزیر در اصل به معنای جلوگیری و بازداشتن است. لذا تأدیبی که به صورت کمتر از حد باشد تعزیر نامیده می‌شود. چرا که باعث بازداشتن مجرم از تکرار جرم می‌گردد.»[۲]
راغب اصفهانی تعزیر را به معنای نصرت و یاری نمودن گرفته است.[۳]
زیبدی در تاج العروس تعزیر را به معنای «لوم» ملامت و سرزنش آورده است.[۴]
ابن منظور در لسان العرب می‌نویسد: اصل التعزیر التأدیب… و آن را به معنای تادیب گرفته است.[۵]
در المنجد ذیل ماده عزر چنین آمده است:
«او را ملامت کرد او را ادب کرد،او را به شدت زد،او را بزرگ و گرامی‌داشت او را یاری و کمک کرد.»[۶]
همان گونه که ملاحظه گردید با عنایت به اینکه لغت تعزیر از اضداد به شمار آمده و معانی مختلفی برای ذکر شده است اما در مجموع می‌توان بیش از دوازده معنی برای آن عنوان نمود از جمله: ۱- منع کردن ۲- بازداشتن ۳- سرزنش کردن ۴- تادیب کردن ۵- تعظیم کردن ۶- نصرت و یاری نمودن ۷- گرامی‌داشتن ۸- بزرگ داشتن ۹- زدن ۱۰- کمک کردن ۱۱- زیاد رساندن ۱۲- به درد آوردن
بند دوم: مفهوم اصطلاحی
در کتاب الفقه علی المذاهب الاربعه در این باره چنین امده است:
«تعزیر عبارت است از تأدیب به آنچه حاکم مصلحت ببیند به منظور اینکه مرتکب عمل حرام را از تکرار ارتکاب عمل ممنوع باز دارد.»[۷]
صاحب شرایع در این مورد می‌نویسد:
«هر آنچه که مجازت معنی داشت نامش خداست و آنچه که به این صورت نباشد تعزیر است.»[۸]
امام خمینی در کتاب تحریر الوسیله در این باره می‌فرماید:
«هر کس یکی از واجبات را ترک کند یا یکی محرمات را مرتکب شود بر امام یا نایب اوست که او به کیفر تعزیر برساند به شرط اینکه ترک واجب و فعل حرام از گناهان کبیره باشد.»[۹]
مرحوم آیت الله خویی در مبانی تکلمه المنهاج در این خصوص می‌فرماید:
«هر کس مرتکب حرامی‌شود یا واجب الهی را با علم و عمل ترک کند،حاکم او را آنطور که مصلحت ببیند تعزیر می‌کند،این نظر مشهور است و خلافی در آن نیست زیرا:
اولاً: حضرت علی (ع) در موارد مختلفی عمل به تعزیر کرده است ثانیاً: اسلام دینی است که به حفظ نظام مادی و معنوی و اجرای کوشا است و این امر مقتضی است که حاکم هر کس را که مخالف نظام باشد تعزیر کند ثالثاً: نصوص خاص دلالت بر جوار تعزیر بوسیله حاکم دارد.»[۱۰]
ابن زهره در این رابطه در الغنیه بیان میدارد:
«بدان که تعزیر به خاطر انجام دادن کار زشت و اخلال نمودن نسبت به واجبی است که از طرف شارع حدی برایش تعیین نشده است. بنابراین نسبت به مقدمات زنا و لواط یعنی خوابیدن زیر یک پوشش،هم آغوشی،بوسیدن و نظایر اینها تعزیر اجرا خواهد شد.البته طبق نظر ولی امر ازده ضربه گرفته تا نود و نه ضربه تازیانه»[۱۱]
ابوالصلاح حلبی در تعریف تعزیر می‌نویسد:
«تعزیر عبارت است از تأدیب که خداوند تعبد آن را جعل نموده است به منظور اینکه تعزیر شونده و دیگر مکلفین را از ارتکاب عمل ممنوع باز دارد.این حکم درموردی که به امر واجبی اخلال وارد شود و یا امر قبیحی از کسی سر زند،و در شرع مجازات معین درباره آن وضع نشده باشد ثابت می‌شود.»[۱۲]
مرحوم راغب اصفهانی در بیان معنی اصطلاحی تعزیر می‌فرماید:
«این واژه در آیه ۱۵۷ سوره اعراف ( عزروه و نصروه ) و آیه ۱۲ سوره مائده (و آمنتم برسلی و عزر تموهم ) و آیه ۹ سوره فتح (و تعزروه و توقروه ) سپس اضافه می‌کند:
معنای تأدیب از همین جا سرچشمه می‌گیرد زیرا انسان مودب در مقام یاری نمودن فرد بزهکار بر می‌آید و وی را زا آنچه به زیان اوست دور میدارد. و می‌افزاید: یاری نمودن بر دوگونه است:
یا زیان را از شخص دور می‌کند و یا اینکه وی را از زیان رساندن باز می‌دارند چنانچه در حدیثی از پیامبر اکرم (ص) آمده است:
«انصراخاک،او مظلوماً قال: انصره مظلوماً فکیف انصره ظالما ؟ فقال کفه عن الظلم » یعنی: به برادرت چه در حال ظلم به دیگری باشد و چه مظلوم واقع شده باشد یاری نما.
سؤال شد یاری مظلوم روشن است،اما ظالم را چگونه می‌شود یاری ؟ فرمود: او را از ظلم نمودن باز داری.»[۱۳]
حال پس از بررسی تعزیر در لغت و اصطلاح می‌خواهیم ببینیم که تعزیر در قانون مجازات اسلامی‌چه معنایی دارد.
برخی در این باره می‌نویسند: «تعزیر تأدیب یا عقوبتی است که نوع و میزان آن در شرع تعیین نشده و به نظر حاکم واگذار شده است از قبیل حبس و جزای نقدی و شلاق که میزان شلاق بایستی کمتر از حد باشد.»[۱۴]
با نگاهی به تعریف ارائه شده که منبعث از ماده ۱۶ قانون مجازات اسلامی‌می‌باشد به چه نکته پی خواهیم برد:
۱- تعیین تعزیر به نظر حاکم است که به نظر میرسد در این قسمت قانونگذار به تعریف فقهی تعزیر نظر داشته است و اختیار قاضی در تعیین تعزیر با قانون مجازات اسلامی‌در بخش تعزیرات محدود شده است.
۲- با توجه به کلمه از قبیل مشخص می‌شود که انواع تعزیرات تنها به حبس و شلاق و جزای نقدی محدود نمی‌باشد. بلکه امور دیگری نیز ممکن است تعزیر به حساب آیند. چنانکه قانونگذار در ماده ۴۳ همین قانون وعظ و تهدید را نیز در شمار کیفر های تعزیری به حساب آورده است.
۳- از مفهوم قسمت اخیر ماده روشن می‌شود که در تعزیرات تنها بایستی کمتر از حد باشد که توضیح بیشتر این مطلب را در گفتار دوم تحت عنوان اقسام تعزیر بیان خواهیم نمود.
گفتار دوم: اقسام تعزیر
|
[یکشنبه 1399-01-31] [ 05:41:00 ق.ظ ]
|
