در سیستم بانکی ایران، تجهیز منابع و تخصیص آن در قالب تسهیلات مالی کماکان اصلی ترین وظیفه بانک های تجاری را تشکیل می دهد. در بخش تخصیص منابع، توجه به این نکته حائز اهمیت است که نرخ سود تسهیلات اعطایی فراتر از سیاست های پولی به عنوان ابزاری جهت اعمال سیاستهای اقتصادی در بخش های مختلف اقتصادی مورد استفاده قرار می گیرد و این امکان که ریسک عدم بازپرداخت تسهیلات از طریق نوسانات نرخ سود جبران شود تا حد زیادی از بانکهای اعطا کننده تسهیلات سلب شده است. لذا هنگام تصمیم گیری نسبت به اعطای تسهیلات، بررسی همه جانبه درخواست تسهیلات به منظور به حداقل رساندن ریسک عدم بازپرداخت از اهمیت خاصی برخوردار است.
بیان مسئله تحقیق
بانک ها به عنوان بخش اصلی نظام مالی همواره با ریسک های متفاوتی روبرو هستند که یکی از عمده ترین آنها ریسک اعتباری است. حجم قابل ملاحظه ای از تسهیلات اعطایی سوخت شده یا معوقه بانک ها، گویای فقدان مدل های مناسب اندازه گیری اعتباری و سیستم های مدیریت ریسک در شبکه بانکی است. یکی از مهمترین ابزارهایی که بانک ها برای مدیریت و کنترل ریسک اعتباری بدان نیازمند هستند، “سیستم اعتبارسنجی مبتنی بر صورتهای مالی مشتریان” است. با بهره گیری از تحلیل اطلاعات مربوط به مشتریان بانک با بهره گرفتن از فرآیند داده کاوی می توان به اعتبارسنجی متقاضیان وام و طبقه بندی آنها به مشتریان خوش حساب و بدحساب، بدون قضاوت شخصی و براساس سیستم های هوشمند پرداخت. از طرفی با رشد سریع صنعت بانکداری مدل های اعتبارسنجی نیز به طور وسیعی جهت ارزیابی تصمیمات اعطا یا عدم اعطای تسهیلات به مشتریان مورد استفاده قرار می گیرد. جهت این امر مدیران بانک ها نیاز به تحلیل صحیح از داده های مشتریان دارند تا بر اساس آن تصمیمات مناسبی را برای تخصیص مناسب اعتبارات به متقاضیان اتخاذ نمایند. و بانک ها و مؤسسات اعتباری جهت کاهش ریسک اعتباری خود ملزم به شناسایی متقاضیان وام میباشند.

بخش قابل توجهی از منابع سیستم بانکی، جهت تأمین نیازهای مالی شرکتها تخصیص می یابد که عمدتاً در قالب شرکتهای تجاری، متقاضی استفاده از تسهیلات بانکی هستند. ابعاد فعالیتهای تولیدی، صنعتی و تجاری این دسته از مشتریان بانک ها گسترده تر از اشخاص حقیقی است و به همان نسبت اعطای تسهیلات به آنها بررسی بیشتر و دقیق تری را می طلبد که در قالب تحلیل مالی بر اساس استفاده از اطلاعات در دسترس میسر است.

جزییات بیشتر درباره این پایان نامه :

پایان نامه ارشد: اعتبارسنجی واحدهای تجاری دریافت کننده تسهیلات مالی مبتنی بر صورتهای مالی
اطلاعات لازم برای تحلیل مالی یک شرکت یا هر واحد اقتصادی شامل دو گروه اطلاعات است.

گروه اول : مربوط به محیط پیرامونی شامل اوضاع و احوال سیاسی و اقتصادی

گروه دوم : اطلاعات مربوط به شرکت شامل “اطلاعات مربوط به فعالیت” و “اطلاعات مالی”

در واقع بانک ها نیاز به اطلاعاتی دارند که بتوانند توانایی واحد تجاری در بازپرداخت اصل و فرع تسهیلات اعطایی در سررسید معین را مورد ارزیابی قرار دهند و یکی از منابع اطلاعاتی، صورتهای مالی دریافتی از واحدهای تجاری می­باشد. که در این تحقیق می خواهیم این موضوع را بررسی نماییم که آیا

تکنیکهای داده کاوی جهت اعتبارسنجی مشتریان بانک از کارآیی مناسبی برخوردار میباشد یا خیر ، زیرا محقق بر این عقیده است که بانک ها در اعطای وام به ریسک مربوطه توجه نمی کنند و براساس سیستم وثیقه محوری و قضاوتی وام به مشتریان می دهند.

سوال تحقیق
با توجه به توضیحات ذکر شده، محقق به دنبال پاسخ به سؤال زیر می باشد :

–        آیا مدل های منتج از تکنیک های داده کاوی جهت اعتبارسنجی مبتنی بر صورت های مالی از کارآیی مناسبی برخوردار می باشند.
 

 
اهمیت موضوع و ضرورت تحقیق و انگیزه انتخاب آن
جمع آوری و جلب انواع سپرده ها و تخصیص آن جهت تأمین نیازهای مالی انواع فعالیتهای اقتصادی از مهمترین عملیات بانکی بشمار می رود. به عبارت دیگر، بانک ها واسطه بین سپرده- گذاران و متقاضیان تسهیلات بوده و با بهره گرفتن از منابع خود و سپرده های مردم مبادرت به اعطای تسهیلات می نماید. بانک ها با در اختیار داشتن بخش عمده ای از وجوه در گردش جامعه، نقش بسیار حساس و مهمی در هر نظام اقتصادی ایفا نموده و در تنظیم روابط و مناسبات اقتصادی جامعه تأثیر بسزایی دارند.

اعطای تسهیلات بخش مهمی از عملیات هر بانک را تشکیل می دهد و این قسمت از فعالیتهای بانکی از لحاظ اقتصادی حائز کمال اهمیت است. در واقع، رشد و توسعه اقتصادی بدون افزایش کمی عامل سرمایه بعنوان یکی از عوامل تولید، ممکن نیست و چون برای تمام اشخاص به دلائل مختلف مقدور نیست که کلیه موارد و مراحل فعالیت خود بتوانند از امکانات و منابع پولی شخصی جهت تأمین نیازهای موجود استفاده نمایند و علاوه بر این، دریافتها و پرداختهای واحد های تجاری نیز به ندرت با هم انطباق می یابند لذا ناگزیر برای استفاده از تسهیلات و منابع لازم به مؤسسات مالی که مهمترین آنها بانک ها می باشند روی می آورند. بانک ها در بخشی از عملیات خود، موجبات انتقال منابع را از اشخاصی که مستقیماً مایل و یا قادر به مشارکت در فعالیتهای اقتصادی نمی باشند را به آنان که جهت انجام امور اقتصادی نیازمند به سرمایه می باشند فراهم ساخته و بدین ترتیب باعث افزایش تولیدات کشور می­شوند. با افزایش تولید، سطح اشتغال در جامعه ارتقا یافته و از طرفی ، ازدیاد کالاها و خدمات در یک اقتصاد متعادل، شرایط کاهش قیمتها فراهم می شود. به این ترتیب اهمیت اعطای تسهیلات چه از لحاظ دریافت کننده تسهیلات و چه از بابت اعطاکننده تسهیلات و چه از نظر سپرده گذاران و در نهایت از جهت کل اقتصاد جامعه مشخص می شود.

بدین منظور بانک ها برای اعطای تسهیلات به متقاضیان ناچار به استقرار یک سیستم کارآمد هستند تا عملیات اعطای تسهیلات در بازارهای رقابتی کنونی هم از کارآیی و سرعت لازم برخوردار باشد و هم احتمال عدم برگشت اصل و فرع تسهیلات اعطا شده، که پاشنه آشیل بانک ها است، به حداقل کاهش یابد. با وجود اهمیت این موضوع، در اقتصاد ایران، در زمینه ی اعطای تسهیلات به مشتریان، روند منسجم و منظمی به منظور ارزیابی قدرت شرکت ها در بازپرداخت بدهی و همچنین تعیین سقف های تسهیلات اعطائی بر اساس شاخص های مالی ملاحظه نمی شود و اعطای تسهیلات بیشتر بر مبنای سیستم وثیقه محوری، خوش نامی مشتریان و قضاوتی اعطا می شود و به صورتهای مالی شرکت ها توجه چندانی نمی شود.

۱-۴-     اهداف تحقیق
هدف از انتخاب موضوع بررسی استفاده از صورتهای مالی اساسی در فرآیند اعتبارسنجی است که به عنوان رابط بین مؤسسات تهیه کننده صورتهای مالی اساسی و استفاده کنندگان از این اطلاعات برای تصمیم گیری می باشد با توجه به اینکه بسیاری از افراد و سازمانها به نحوی نیازمند اطلاعات مالی جهت تصمیم گیری در مورد روابط خود با واحدهای تجاری می باشند و در موارد زیادی تنها صورتهای مالی اساسی به عنوان اطلاعات در اختیار افراد و سازمانها جهت تصمیم گیری قرار میگیرد، هدف این پایان نامه بر این است که محدوده ای از این استفاده کنندگان یعنی اعتباردهندگان را در نظر گرفته و قابلیت استفاده از صورت های مالی اساسی در ارزیابی ریسک اعتباری مورد بررسی و تحقیق قرار داده و از سوی دیگر از تکنیک های داده کاوی و مدل های موجود در آن، معیار کارا جهت ارزیابی وضعیت مالی شرکت ها و در نتیجه اتخاذ تصمیمات به منظور اعطای تسهیلات فراهم گردد که در مقایسه با روش فعلی بانک ها در اعطای این منابع از کارآمدی بالاتری برخوردار باشد.

پس بدیهی است بهره گیری از چنین سیستمی، بانک را در گزینش مطلوب مشتریان خود یاری کرده و ضمن کنترل بلادرنگ فرآیند اعطای تسهیلات بانکی و کاهش عواقب ناشی از عدم بازپرداخت بدهی ، سطح بهره وری آن را نیز ارتقاء می دهد.

در حال حاضر بخش عمده ای از بانک های کشور در ساختار سازمانی خود فاقد واحد مدیریت ریسک بوده و در صورت وجود این واحد اقدام جدی برای کنترل و اداره کردن ریسک انجام     نداده اند. نکته قابل تعمق در این رابطه این است که، عدم شناسایی اطلاعات موجود، پراکندگی اطلاعات، تعداد پایگاه های داده ها و بانک های اطلاعاتی، عدم ارتباط این پایگاه ها با هم و… ، که بطوریکه منتج به عدم کشف دانش و رابطه مورد نظر در این زمینه شده است. با توجه به مراتب فوق چنانچه بتوان مدیران و کارشناسان ذیربط را در مؤسسات مالی و بانک ها با مفاهیم و مدل های    داده کاوی آشنا نمود بخش عظیمی از این مشکل مرتفع گردیده و همانگونه که از بخش های مختلف این تحقیق مشخص گردیده است فرآیند اعتبارسنجی مبتنی بر صورتهای مالی کاملاً با فرآیند       داده کاوی تطابق داشته و می توان از علوم ذیربط و مدل های مربوطه پس از پاکسازی و       خلاصه سازی داده ها جهت سنجش اعتبار مشتریان بهره گرفت. بنابراین سه هدف زیر را جهت تحقیق حاضر می توان مدنظر قرار­داد :

ارائه مدلی کارآمد مبتنی بر اطلاعات کمی و کیفی موجود در صورت های مالی جهت اعتبارسنجی مشتریان درخواست کننده تسهیلات مالی از بانک
مقایسه تطبیقی مدل های منتج از به کارگیری تکنیک های موجود در حوزه دانش داده کاوی[۱] و تعیین مدلی کارآمد جهت انجام بررسی ها و کاهش ریسک اعتباری در جهت اعطاکنندگان تسهیلات مالی
شناسایی متغیرهای با اهمیت در تفکیک مشتریان در هریک از مدل های پیشنهادیفرضیه های تحقیق
بررسی فرضیات تحقیق در پژوهشهای کاربردی از اهمیت ویژه ای برخوردار است در این پژوهش هدف اصلی تحقیق، اعتبارسنجی مشتریان بانکی با بهره گرفتن از تکنیکهای داده کاوی می باشد که درصدد دریافت تسهیلات اعتباری می باشند. از این جهت فرضیات تحقیق متناسب با این هدف مورد توجه قرار گرفته و بررسی گردید.

۱-۵-۱ : فرضیه اصلی

 مدل های منتج از تکنیک های داده کاوی جهت اعتبارسنجی مبتنی بر صورت های مالی از کارآیی مناسبی برخوردار می باشند.

۱-۵-۱-۱ : فرضیه های فرعی

فرضیه فرعی ۱ : مدل منتج از تکنیک ماشین بردار پشتیبان جهت اعتبارسنجی مبتنی بر صورتهای مالی از کارآیی مناسبی برخودار است.

فرضیه فرعی ۲ : مدل منتج از تکنیک درخت تصمیم جهت اعتبارسنجی مبتنی بر صورتهای    مالی از کارآیی مناسبی برخودار است.

فرضیه فرعی ۳ : مدل منتج از تکنیک شبکه های عصبی جهت اعتبارسنجی مبتنی بر صورتهای مالی از کارآیی مناسبی برخودار است.

چارچوب نظری تحقیق
داده کاوی در بسیاری از شاخه ها همچون بازاریابی، امور مالی، بانکداری، تولید، پزشکی، مدیریت ارتباط با مشتری، ردیابی، پیش بینی خرابی ها، آموزش سازمانی و… کاربرد دارد. که در این میان کاربرد داده کاوی در صنعت بانکداری از اهمیت بالایی برخوردار است که می توان به موارد زیر اشاره کرد :

پایگاه داده عظیم و بسیاری وجود دارند. ۲- اطلاعات تجاری ارزشمندی می تواند از این پایگاه داده استخراج شوند. ۳- استفاده از روش های سنتی گذشته برای پشتیبانی تصمیم و تحلیلها اجرا شدنی نیست. ۴- تحلیلهای انسانی تحت تأثیر ابعاد و حجم داده ها قرار میگیرد. ۵- متدهای آماری سنتی رتبه قادر به رتبه بندی نیستند و نیاز به کارشناسان و تحلیلگران مهم و قابل توجه دارد.
یکی از مباحث مهم در صنعت بانکداری تشخیص توانایی یا ارزیابی قدرت شرکت ها در باز پرداخت بدهی، جهت کاهش خسارت های ناشی از ناتوانی آنان در بازگرداندن تسهیلات دریافتی است. که برخی از مزایای آن عبارت است از: ۱- کاهش هزینه تحلیل ۲- تصمیم گیری سریع۳- تضمین تسهیلات و حذف ریسک های احتمالی ۴- تعیین اولویت در مجموعه اعطای تسهیلات

در نتیجه ما می توانیم از مدل های مختلفی جهت ارزیابی وضعیت مالی مشتریان استفاده کنیم که این مدل ها به دو گروه اصلی تقسیم می شوند که عبارتند از :

گروه اول: مدلهای پارامتریک: شامل ۱- مدل احتمال خطی ۲- مدل لاجیت و پروبیت ۳- مدلهای تحلیل متمایز کننده

گروه دوم: مدلهای ناپارامتریک: شامل ۱- برنامه ریزی خطی ۲- شبکه های عصبی ۳- درخت های تصمیم ۴- مدل نزدیکترین همسایگی ۵- فراگرد تجزیه و تحلیل سلسله مراتبی ۶- سیستم های خبره ۷- الگوریتم ژنتیک

در این پژوهش سه روش برای ارزیابی مشتریان بانک از نقطه نظر اعتبار آنها، مورد استفاده قرار خواهد گرفت. همچنین سعی شد تا با بهره گرفتن از یک مجموعه داده، مدلی مناسب برای پیش بینی وضعیت اعتباری مشتریان جدید طراحی شود. مدلی که بتواند با کمترین خطا مشتریان را اعتبارسنجی کند. از آنجاییکه پیشرفت صحت حتی به میزان کم می تواند منجر به کاهش هزینه های کلان برای بانک در زمینه ریسک اعتباری شود، در این پژوهش از روش های ماشین بردار پشتیبان[۲]، درخت تصمیم[۳] و شبکه عصبی[۴] برای اعتبارسنجی مشتریان استفاده می شود.

مؤلفه های تحقیق
انتخاب متغیرهایی که با احتمال نکول وام گیرنده رابطه مشخصی داشته باشند، یکی از مراحل مهم تحقیق است. در این پژوهش با بهره گرفتن از نتایج تحقیقات داخلی و خارجی مرتبط با موضوع و ادبیات موضوع، متغیرهای متعددی در دو حوزه متغیرهای کیفی و مالی و حوزه نسبت های مالی مورد بررسی قرار می گیرد که عبارت است از :

۱-۷-۱ : متغیرهای کیفی و کمی

پارامترهایی که هریک از مشتریان برای دریافت تسهیلات به بانک ارائه می دهند و در پرونده آنها موجود است مثل نوع شرکت (تعاونی، سهامی عام، سهامی خاص و با مسئولیت محدود)، موضوع فعالیت شرکت (صنعتی، خدماتی و بازرگانی)، سابقه فعالیت شرکت، میزان سرمایه شرکت، مبلغ وام، سطح تحصیلات مدیر عامل، وضعیت مالکیت محل فعالیت، وضعیت مالیاتی، اعتبار شرکت نزد بانک (خوش حساب یا بدحساب بودن)

۱-۷-۲ : نسبت های مالی

نسبت های سودآوری : نسبت بازده دارایی، نسبت بازده حقوق صاحبان سهام، نسبت بازده فروش (حاشیه سود خالص)، نسبت سود قبل از مالیات به دارایی جاری، نسبت سود عملیاتی، نسبت سود قبل از مالیات به سود ناخالص، نسبت بازده سرمایه در گردش، نسبت بازده دارایی ثابت
نسبت های اهرمی : نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام، نسبت بدهی، نسبت مالکانه، نسبت بدهی جاری به دارایی
نسبت های نقدینگی : نسبت آنی، نسبت جاری، نسبت دارایی جاری
نسبت های فعالیت و کارآیی : نسبت گردش دارایی ها، نسبت گردش سرمایه جاری، نسبت متوسط دوره وصول مطالبات
سایر نسبتها : نسبت تسهیلات مالی دریافتی کوتاه مدت به بدهی جاری، نسبت تسهیلات مالی دریافتی به دارایی، نسبت تسهیلات مالی دریافتی کوتاه مدت به فروش خالص، نسبت دارایی سریع به دارایی، نسبت سود قبل از مالیات به بدهی جاری
با توجه به تعداد متغیرها، به منظور تعیین مدل بهینه و بالا بردن دقت مدل و از سویی   محدودیت های روش های کاربردی در رابطه با تعداد متغیرهای توضیحی، براساس مطالعات پیشین متغیرهای فوق انتخاب گردیدند و در مدل قرار خواهند گرفت. از سویی دیگر، از آن جایی که بسیاری از متغیرها، از صورتهای مالی و اطلاعات پایه ای آن استخراج می شوند، ممکن است به صورت دو به دو با یکدیگر همبستگی داشته باشند برای جلوگیری از عدم همپوشانی آنها، بر اساس نظر کارشناسان امر، تعدادی از این متغیرهای به هم وابسته و متغیرهایی که تأثیر قابل توجهی در خروجی سیستم ندارند، حذف می گردند. از این رو متغیرهای شناخته شده در بدو امر متغیرهای کاندید تلقی شده و به عنوان ورودی بکار گرفته می شوند.

۱-۸-     پیشینه تحقیق
در سالهای اخیر بکارگیری تکنیک داده کاوی و برنامه ریزی در جهت کاربردی تر و به تبع آن مکانیزه و سیستمی تر نمودن آنها توانسته است به سازمان های مالی کمک های فراوانی در جهت مدیریت بر منابع و بحران ها نماید. همچنین از عوامل دیگری که سبب گردید داده کاوی در کانون توجه این تحقیق قرار گیرد، مسئله در دسترس بودن حجم وسیعی از داده ها و انبار داده در بانک ها می باشد که این امر، نیاز شدید به استخراج دانش سودمند از این داده ها را ملموس تر نموده است. این موضوع با پیدایش مفهوم داده کاوی نیز هماهنگ می باشد.

شاید بتوان لوول(۱۹۸۳) را جزء اولین کسانی دانست که گزارشی در مورد داده کاوی ارائه نموده است. بطور جدی پژوهش در این زمینه از اوایل دهه ۹۰ آغاز گردیده است.در این رابطه پیاتتسکی و شاپیرو(۱۹۹۱) و هافمن و نش (۱۹۹۵) مقالاتی ارائه و بالاخص کاربرد آن را در مسائل اقتصادی و بانک های آمریکا مطرح نمودند.

در حوزه اعطای تسهیلات و ارزیابی وضعیت اعتباری شرکت ها در داخل و خارج از کشور تحقیقات متنوعی صورت گرفته است که چند نمونه از مدل ها و اسامی آنان در جدول زیر اشاره شده است :

جدول ۱-۱ : نمونه هایی از پیشینه خارجی مرتبط

مدل ارزیابی پژوهشگرآنالیز و مقایسه نتایج حاصل از کاربرد الگوریتم ماشین یادگیری و تکنیک های آماریPalmer , Jiménez and Gervilla.2011برنامه های الگوریتم ژنتیکAbdou.2010الگوریتم یادگیری ماشین و مدل های ناپارامتریک

غیر خطی

E. Khandani, J. Kim and Andrew.2010طبقه کننده های ترکیبی به جای یک طبقه کنندهNanni&Lumini,2009شبکه های عصبی، ماشین بردار پشتیبان و روش های آماری چند متغیره برای دسته بندیBoyacioglu, & Baykan.2009شبکه های عصبی و تکنیک های عمومیPointon,2008تحلیل لینک با بهره گرفتن از ماشین بردار پشتیبانXu,Zhou,&Wang,2008

ردیف
۱
۲
۳
۴
۵
۶
۷