جزییات بیشتر  :

پایان نامه حقوق گرایش خصوصی: بررسی نقش و تأثیر کاربری املاک به عنوان عامل تحدید مالکیت در حقوق ایران

 
ثانیاً اقداماتی نظیر ایجاد بنا، برداشتن یا افزایش شن و ماسه، خاکبرداری، گودبرداری، احداث کوره های آجر پزی، دیوار کشی، ایجاد سکونت های موقت، سوزاندن، قطع و ریشه کنی و خشک کردن باغات به هر طریق و بالاخره هر نوع اقدامی که مطابق نظر جهاد کشاورزی مانع از تداوم تولید و بهره برداری و استمرار کشاورزی شود و بدون مجوز از کمیسیون مربوطه صورت گیرد، تغییرکاربری محسوب شده و مرتکب تحت پیگرد قانونی قرار می گیرد. البته چنانچه گفته شد در صورت ضرورت تغییر کاربری، متقاضیان اعم از اشخاص حقیقی و حقوقی می بایست درخواست خود را به همراه مدارک مثبته همچون سند مالکیت، جواز تأسیس یا موافقت اصولی طرح ونقشه های اجرایی به کمیسیون مربوطه ارائه نمایند و کمیسیون پس از بررسیی موضوع، نظر خود را اعلام خواهد نمود. تصمیمات این کمیسیون قابل تجدیدنظر در کمیسیونی مرکب از وزیر جهادکشاورزی یا نماینده وی و معاونان وزارت خانه های مسکن و شهرسازی کشور و سازمان حفاظت محیط زیست خواهد بود. قابل ذکر است چنانچه این کمیسیونها با تقاضای تغییر کاربری موافقت نمایند، هشتاد درصد قیمت روز اراضی مورد تقاضا با احتساب ارزش زمین پس از تغییرکاربری بابت عوارض از مالکین وصول و به خزانه داری کل کشور واریز می گردد.

مجازات ها، توجه خاص حکومت به امر کشاورزی و درک اهمیت آن درکلیه برنامه های اقتصادی و سیاسی کشور موجب گردیده، تا قانونگذار ضمانت اجرای شدیدی را برای متخلفین از این قانون در نظر بگیرد. مطابق قانون حفظ کاربری اراضی زراعی و مصوب ۱۳۷۴، چنانچه شخصی بدون مجوز لازم از کمیسیون مذبور اقدام به تغییر کاربری اراضی موصوف می نمود، مجازات نقدی تا سه برابر ارزش زمین به اضافه عوارض متعلقه نسبت به وی اعمال می گردید و مالک پس از پرداخت عوارض موصوف و جریمه متعلقه می توانست مجوز تغییر کاربری را دریافت و سایر اقدامات مورد نظر خود را به انجام رساند.

این نوع مجازاتها سبب گردیده بود تا برخی از سودجویان با تغییر کاربری اراضی حاشیه شهرها، دولت را در مقابل عمل انجام شده قرار داده و پس از طی روال قانونی و قضایی، سود زاید الوصفی را نصیب خود نمایند. در سال  ۱۳۸۵ با پیشنهاد وزارت جهاد کشاورزی اصلاحیه قانون مذکور ارائه ونواقص قانون قبلی تا حد زیادی مرتفع گردید. به موجب اصلاحیه وارده، کلیه مالکان یا متصرفان اراضی زراعی و باغ ها چنانچه به صورت غیر مجاز و بدون مجوز از کمیسیون مذکور اقدام به تغییر کاربری غیز مجاز نمایند، علاوه بر قلع و قمع بنا، به پرداخت جزای نقدی از یک تا سه برابر بهای اراضی به قیمت روز زمین با کاربری جدید و در صورت تکرار به حداکثر جزای نقدی و حبس از یک ماه تا شش ماه محکوم خواهند شد. بنابراین نقص قانون سال ۱۳۷۴ که طی آن دولت قادر به قلع و قمع مستحدثات نبود، در این اصلاحیه مرتفع و قلع و قمع بناء و اعاده زمین به حالت سابق جزء ثابت احکام دادگاهها گردید، و از این بابت گام مفیدی در این راه برداشته شد. شهروندان باید به این نکته مهم توجه نمایند که اقدام غیر قانونی و بدون مجوز تغییر کاربری اراضی کشاورزی، نه تنها موجب هدرفتن سرمایه آنان خواهد شد، بلکه تشکیل سابقه کیفری در پرونده آنها را نیز به

دنبال خواهد داشت. جهادکشاورزی برای پیشگیری از جرم تغییر کاربری اراضی و همچنین به منظور معرفی متخلفین از این قانون به مراجع قضایی، اقدام به تشکیل اکیپ کنترل و نظارت نموده که وظیفه آن سرکشی از اراضی کشاورزی و پیگرد قانونی متخلفین است. اگر مأموران جهاد کشاورزی هرگونه تخلف از قانون مورد بحث را مشاهده نمایند، به متخلف تذکر داده و موضوع را صورت جلسه می نمایند و چنانچه مرتکب پس از تذکر ایشان، به اقدامات خلاف قانون خود ادامه دهد، نیروی انتظامی موظف است بنا به درخواست جهاد کشاورزی، از ادامه عملیات اجرایی جلوگیری به عمل آورد.

تشکیل شرکتهای سهامی زراعی، پرداخت تسهیلات بانکی در جهت احیاء قنوات و پوشش انهار و نهایتاً جرم انگاری تغییر کاربری بدون مجوز، از تدابیری است که مجموعۀ دولت و نهاد قانونگذاری برای حفظ اراضی زراعی و باغ ها پیش بینی نموده است.

همچنین مأمورین جهاد کشاورزی موظفند موضوع را به مراجع قضایی گزارش و با دستور مقام قضائی نسبت به قلع و قمع بناء و مستحدثات اقدام نموده و وضعیت زمین را به حالت اولیه اعاده نمایند. از آنجاییکه در کشور ما امر ساخت و ساز نیاز به اخذ مجوز از مراجع متعدد دارد، ممکن است اشخاص جهت تغییر کاربری اراضی کشاورزی به برخی از این مراجع همچون بخشداری ها مراجعه و بدون توجه به قوانین جهادکشاروزی و به صرف اخذ مجوز از این مراجع، اقدام به تخریب اراضی کشاورزی و تغییر کاربری این اراضی می نمایند. قانونگذار جهت رفع این معضل، تدبیر لازم را اندیشیده و اعلام نموده صدور هرگونه مجوز یا پروانه ساخت و تأمین و واگذاری خدمات و تأسیسات زیر بنایی مانند آب، برق،گاز و  تلفن از سوی دستگاه های ذیربط در اراضی زراعی و باغی صرفاً باید پس از تأیید کمیسیون موضوع این قانون صورت گیرد و در غیر این صورت این مجوز فاقد اعتبار لازم بوده و مجازات مقرر نسبت به صادر کننده این مجوزها اعمال خواهد شد. از سوی دیگر قانونگذار به منظور جدیت در امر حفظ اراضی کشاورزی، دامنۀ مجازات ها را نسبت به افراد خاطی گسترش داده و کلیه کارکنان دولت و شهرداری ها و حتی دفاتر اسناد رسمی را نیز مشمول این قانون دانسته است.

جزییات بیشتر  :

پایان نامه حقوق گرایش خصوصی: بررسی نقش و تأثیر کاربری املاک به عنوان عامل تحدید مالکیت در حقوق ایران

 
به موجب تبصرۀ ۲ مادۀ ۳ قانون حفظ اراضی زراعی و باغ ها، هریک از کارکنان دولت و شهرداری ها و نهادها که در اجرای این قانون و به تشخیص دادگاه صالحه تخطی نموده باشند، ضمن ابطال مجوز صادره به جزای نقدی از یک تا سه برابر بهای اراضی زراعی و باغ ها به قیمت روز زمین با کاربری جدید که مورد نظر متخلف بوده است و در صورت تکرار علاوه بر جریمه مذکور به انفصال دائم از خدمات دولتی و شهرداری ها محکوم خواهند شد. سردفتران متخلف نیز به شش ماه تا دو سال تعلیق از خدمت و در صورت تکرار به شش ماه حبس و محرومیت از سردفتری محکوم می شوند.

بنابراین با توجه به اهمیتی که قانونگذار برای امر کشاورزی و در نتیجه حفظ اراضی زراعی و باغ ها قائل گردیده لازم است، شهروندان ضمن توجه کافی به این موضوع از هر گونه اقدام خلاف قانون پرهیز نمایند و قبل از هرگونه اقدام و معاملاتی نسبت به این نوع اراضی، به مراکز جهاد کشاورزی مراجعه و از شرایط و نحوۀ اجرای مقررات مطلع گردند.

مبحث پنجم:تعیین و تغییر کاربری اراضی غیر کشاورزی و باغ ها

نحوه استفاده از زمین و تعیین کاربری، اعمال محدودیت و محرومیتی است، نسبت به حقوق فردی و مالکانه که به علل و انگیزه های گوناگون، از سوی مراجع و منابع قانون گذاری صورت می گیرد و چگونگی بهره برداری از ملک را محدود به حدودی می نماید؛ که مشروعیت آن یقیناً چارچوب و مبنای فقهی مشخصی را طلب می کند.پرسش از وجود یا عدم چنین مبنایی، زمینه ساز ورود به دو عرصه متفاوت و آشنایی با دو دیدگاه متباین است؛ نگرشی که با تمسک به برخی از روایات و قواعد فقهی و تکیه بر حقوق مالکانه و اولویت آن نسبت به حقوق عمومی، محرومیت مالک ا ز تصرفات مالکانه را جایز نمی داند و دسته ای دیگر که با نگاهی متفاوت به قواعد فقهی و روایات در صدد اثبات اولویت حقوق اجتماعی نسبت به حقوق مالکانه است. این اختلاف دیدگاه ها زمانی که با فروض و اشکال دیگری چون تبدیل موضوع شهرنشینی، سکوت یا عدم سکوت شارع در خصوص احکام شهر نشینی مدرن و جایگاه صدور احکام ثانوی، حکومتی تاسیسی و حکومتی مباین با احکام اولیه آمیخته می شود؛ پیچیدگی و دست یافتن به مبنای مشخص را دشوارتر می سازد . در این بین، یکسان انگاری موضوع و تعمیم روایات و قواعدی که در باب وظایف، تکالیف و حقوق همسایگان نسبت به یکدیگر صادر شده است را به شهرنشینی مدرن که از ملاک ها و معیارهای متفاوتی پیروی می نماید، اصولاً فروع احکام در غیر جایگاه خود می دانند . ایشان کنکاش در آیات، روایات و استنباطات فقهای گذشته با این دیدگاه را که می توان مبنای ماخوذ را در جهت اولویت یا عدم اولویت حقوق مالکانه، دستاویزی برای صدور احکام در خصوص شهرنشینی دانست، را انکار می نمایند و در مقابل دیگرانی بر این باورند که موضوع در کنار یکدیگر زیستن و نحوه تعامل و ارتباط افراد در اجتماع و هم چنین معنا و مفهوم مالکیت و تصرفات مالکانه از ملاک و مناط واحدی در شهرنشینی مدرن و آنچه در گذشته بوده است؛ پیروی می نماید و اساساً شهرنشینی مدرن را باید نمونه ای از همان روستا گزینی و شهرنشینی ابتدائی در مقیاسی بزرگتر دانست. لذا در بررسی و استخراج احکام مربوط به تعیین کاربری نباید با تمسک به تبدیل و تغییر موضوع و گذرا از احکام اولیه، مسئله را بررسی نمود. این معرکه آراء، پرداختن به مشروعیت این قوانین و دست یافتن به مبنایی مشخص از میان این ابهامات و دیدگاه های متفاوت را با توجه به کارکرد وسیع این مقررات در جامعه فعلی، امری محتوم نموده است.

گفتار اول: کاربری

این واژه در ارتباط با طرح جامع، طرح تفصیلی، طرح هادی، معنی یافته است.(که در فصل دوم آنها را بیان کردیم) و دارای مفهوم و کاربرد می شود.

بند اول: تعریف: به طور کلی تعیین نحوه استفاده از زمین را کاربری زمین می نامند.[۱] این کاربری در مناطق مختلف شهری در طرح جامع یا هادی آن شهر مشخص شده وتغییرات جزئی و یا غیر اساسی آن نیز به وسیله کمیسیون موضوع ماده پنج قانون تاسیس شورای عالی شهرسازی و معماری، به عمل می آید.[۲] در خارج از محدوده قانونی شهرها وشهرک ها نیز حفظ کاربری و یا تغییرات احتمالی آن زیر نظر وزارت کشاورزی می باشد.

بند دوم : تاریخچه

چون درگذشته مالیات پایه اقتصاد حکومت ها محسوب می شد و از طرفی میزان مالیات نسبت مستقیم با ابعاد و نوع کاربری زمین داشت؛ لذا عموما حکومت ها ازگذشته های دور  به این مطلب توجه خاصی می نمودند به عنوان مثال یونانی را درآسیای صغیر ممیزی نمایند و اراضی با کاربری کشاورزی را با قید مساحت و اضلاع در دفاتر دولتی ثبت نمایند. از آن پس یونانیان نیز دفاتری برای ثبت خصوصیات اراضی از حیث مساحت، نام مالک وکاربری زمین (که درآن زمان، زمین زراعتی مورد نظر بود) و نوع زراعت و میزان محصول ترتیب دادند. در روم قدیم هم سرویوس تولیوس ششمین پادشاه روم دستور داد تا تمام اراضی با کاربری مزروعی و متعلقات و حقوق ارتفاقی آنها در املاک مجاور و حقوقی که املاک مجاور درآنها دارند، در دفتر مخصوصی ثبت شود و هر چهار سال یک مرتبه درآن دفتر تجدید نظر به عمل آید و تغییراتی که درآن مدت در وضع املاک (از حیث ابعاد، کاربری و حقوق) حاصل شده قید گردد سایر حکومت ها و مناطق دنیا نیز کما بیش وضع به همین منوال بوده و به طرق مختلف کاربری زمین ثبت و درج گردیده است و در معاملات همواره ابعاد، موقعیت و در روم و آتن دو نوع ثبت وجود داشت.ثبت عمومی به منظور تعیین آمار افراد و میزان دارایی آنان به کار می رفت و به همین جهت املاک هر فرد و قیمت آنها معین می شد. ثبت مالی برای اخذ مالیات بود و مهندسین ثبتی مساحت هر ملک و حدود آن و وضع ملک (مزروعی، جنگل، چمنزار یا غیره) را بر پلاک های مسی حک می نمودند.

در ایران در تاریخ ۳۱/۴/۱۳۲۱ آیین نامه ساختاری شهر تهران در ۱۱۵ ماده به تصویب رسید و طی ماده اول آن اخذ پروانه از شهرداری برای احداث بنای جدید یا تغییر بناهای موجود ضروری اعلام گردید. در ماده ۱۰۲ این آیین نامه، کاربری مناطق مختلف شهری مورد بررسی قرار گرفت. و طی آن شهر تهران از این حیث به مناطق بازرگانی، اداری، مسکونی و صنعتی تقسیم گردید.[۳] درسال۱۳۳۴ با تصویب قانون شهرداری، مطابق بند۲۴ مادۀ ۵۵ آن قانون، صدور پروانه برای کلیه ساختمان هایی که در شهر احداث می شدند جزء وظایف شهرداری قرارگرفت.سرانجام در ۱۷/۵/۱۳۵۲ تبصره ای در رابطه با ضرورت رعایت کاربری تعیین شده در پروانه های صادره، در شهرهایی که نقشه جامع مصوب داشتند، به بند ۲۴ مادۀ ۵۵ الحاق گردید.

بند سوم : هدف از تعیین کاربری

اصولاً نوع کاربری زمین در مناطق مختلف شهری در طرح جامع یا هادی شهر تعیین می شود، که هدف از این طرح ها، به نظم درآوردن بافت شهری، حل مسائل و مشکلات موجود شهری، تنظیم و گسترش شهر بر اساس افزایش جمعیت و تحولات اقتصادی- اجتماعی و تقسیم شهر به نواحی مختلف از قبیل مسکونی، تجاری،آموزشی، بهداشتی، اداری و خدماتی و تدوین ضوابط شبکه مواصلاتی اصلی و معابر فرعی و … است.بدیهی است که عدم توجه به نوع کاربری و بهره برداری خاصی که بر اساس این طرح ها برای هر منطقه ای در نظر گرفته شده است؛ روند زندگی را خصوصاً در شهرهای بزرگ با مشکل مواجه می سازد و اثر آن در ابعاد مختلف مانند عبور و مرور، امداد رسانی، دسترسی به مایحتاج روزانه، آسایش، امنیت و مسائل آموزشی و فرهنگی ظاهر می شود.

 
پس از بررسی کودکان و نوجوانان کانون اصلاح و تربیت و اشراف بر علل فردی و غیر فردی موثر بر تکرار جرم، حال وقت آن است که بتوانیم روش هایی را ارائه دهیم تا در پرتو آن نه فقط کودکان و نوجوانان بلکه کانون اصلاح و تربیت نیز بتواند با آگاهی از نقاط ضعف، گامی موثرتر در اصلاح و پیشگیری از تکرار جرم در کودکان و نوجوانان بردارد.

برای آنکه بتوانیم یک نوجوان را در روند اصلاحی و تربیتی که در کانون طی می کند، راهنمایی کنیم ابتداً باید نقاط ضعف و قوت موجود در این سازمان را شناسایی کنیم و با ارئه راهکارهایی تلاش در بر طرف کردن این خلا داشته باشیم. زیرا هر سازمانی ممکن است علاوه بر کارکرد آشکاری که در قانون برای او تعیین و تعریف شده است یک کارکرد پنهان نیز داشته باشد.کارکرد پنهان کانون اصلاح و تربیت، باید در امتداد اهداف اولیه­ای باشد که برای او تعریف شده است و تمام تلاش ما این است تا با ارائه روش­هایی بتوانیم این اهداف را در سطح عالی محقق سازیم تا هم سازمانی با کارکرد بهتر و هم جامعه ای با نیروهای فعّال و موافق با قانون داشته باشیم.

علاوه بر کانون اصلاح و تربیت، کودک و نوجوان نیز باید از بعضی ابعاد که بیشترین نقش را در پیشگیری از تکرار جرم او بعد از آزادی از کانون دارد تقویت شود. زیرا تلاش کانون برای تهذیب و بازپروری کودک و نوجوان زمانی محقق می­شود که شرایط بعد از آزادی او نیز با اهداف تربیتی کانون همسو باشد. به همین منظور در این فصل به دو دسته از راهکارها اشاره خواهیم داشت: گفتار اول راهکارهای تربیتی که در کانون باید مدنظر قرار گیرد که شامل اصول حراستی، فضای داخلی کانون، طبقه بندی خوابگاه ، مسایل مربوط به بخش مراقبت بعد از خروج و مواردی از این دست و گفتار دوم راهکارهایی که بعد از آزادی باید توسط کودک و نوجوان مورد پیگیری قرار گیرد تا بتواند با بازپروری و باز اجتماعی کردن ارزش ها و هنجارهای جامعه به نیرویی مولد و مفید برای جامعه تبدیل شود.

گفتار اول: طرق موثر در تکمیل  برنامه های کانون اصلاح و تربیت با رویکردی پیشگیرانه
 

در این گفتار به بررسی مواردی می­پردازیم که کانون اصلاح و تربیت باید آنها را به عنوان موانعی در مسیر تحقق اهداف اصلاحی و تربیتی خود بداند، در کنار این آگاهی باید با بهره گیری از راهکارهایی که ارائه می­شود تلاش در رفع آنها داشته باشد. زیرا کانون اصلاح و تربیت وظیفه خطیری بر عهده دارد و در صدد تربیت کسانی است که هر کدام از آنها در صورت عدم توجه و تربیت صحیح،  می توانند در آینده نمونه­ای از یک جنایتکار خطرناک یا همان مجرم به عادت شوند. پس با دقت بیشتر در بکار گیری برنامه ­های اصلاحی و تربیتی می توان نتیجه به مراتب بهتر از آن مشاهده کرد.

الف- تغییر نگرش کانون اصلاح و تربیت از «سلب توان بزهکاری» به « بازپروری»
«­سلب توان بزهکاری مفهومی ساده است که یکی دیگر از اهداف نظام اصلاح و تربیت را در راستای کاهش نرخ تکرار جرم تشکیل می دهد. این مفهوم بر این فرض استوار است که بزهکاران تا زمانی که در حبس نگهداری می­شوند قادر به ارتکاب مجدد جرم نخواهند بود و بنابراین با بهره گرفتن از این روش نرخ ارتکاب جرم کاهش خواهد یافت. زیرا بزهکارانی که زندانی می­شوند از ادامه فعالیت­های مجرمانه خویش محروم می­گردند. به همین دلیل جدا کردن بزهکاران از جامعه بوسیله حبس آنها، آسانترین روش برای پیشگیری از استمرار ارتکاب جرم محسوب می گردد.از این جهت سلب توان بزهکاری به معنای محدود کردن حرکت و آزادی بزهکار و در نتیجه سلب هرگونه قابلیت ارتکاب مکرّر جرم و نیز راهکاری برای دفاع اجتماعی است»[۱]

سلب توان بزهکاری که می توان به آن عنوان «خنثی سازی»را نیز داد، به این معناست که بزهکارانی را که رفتارهای آنها برای جامعه خطرناک تشخیص داده می شود، با نگهداری در مکانی به نام زندان، از جامعه دور نگه داشته می شوند تا در مدتی که در زندان اقامت دارند جامعه و افراد آن، از اعمال ضد اجتماعی و خطرناک آنها در امان باشند. این رویکرد به نظر نمی­رسد که تمامی اهداف نظام تربیتی را دارا باشد و تکیه صرف بر این دیدگاه، بدون توجه به سایر اهداف نظام تربیتی و اصلاحی، باعث عدم موفقیت در بازاجتماعی کردن افراد می­گردد.

اگر کانون اصلاح و تربیت با هدف خنثی سازی کودکان و نوجوان، برنامه های اصلاحی و تربیتی خود را وضع و اجرا نماید، به این نتیجه منجر می شود که کانون صرفاً به مکانی برای نگهداری و نه اصلاح و تربیت کودکان و نوجوانان تبدیل می شود. امری که می تواند مسائل مخرب زیادی را در آینده برای جامعه به همراه داشته باشد.  هدف از تشکیل کانون اصلاح و تربیت با توجه به آیین نامه اجرایی آن، ایجاد مکانی برای تربیت و تهذیب کودکان و نوجوانان و آماده کردن آنها برای بازگشت به جامعه است. به عبارت دیگر می­توان گفت هدف از تاسیس کانون اصلاح و تربیت، فقط نگهداری کودکان و نوجوانان معارض با قانون نیست بلکه اجرای تمامی برنامه های آن باید با هدف بازپروری و بازاجتماعی کردن آنها است. دیدگاه ناتوان سازی ممکن است در مورد برخی از مجرمان و بزهکاران بزرگسال قابلیت پاسخگویی را داشته باشد،که با عدم موفقیت تمامی برنامه ­های اصلاحی در رابطه با او، بتوان با قطع کامل ارتباط با محیط بیرون، او را از ادامه رفتارهای بزهکارانه بازداشت. اما در مورد کودکان و نوجوانان کانون اصلاح و تربیت که ارتباط کامل با محیط بیرون داشته و از طریق تلفن با دوستان و آشنایان خود در بیرون در ارتباط اند، اگر این هدف دنبال شود به معنی بی ثمر بودن تمام برنامه های کانون است.

به نظر می رسد که کانون اصلاح و تربیت کمی از اهداف مقرره برای آن دور مانده و امید است که بتواند با تغییر دیدگاه کلی در اعضا و برنامه های اجرایی، به سوی هدف کلی مقرر برای آن پیش رود.

ب- فعال سازی بخش نگهداری موقت در کانون اصلاح و تربیت و طبقه بندی خوابگاه
همانگونه که قبلا نیز اشاره شد بخش نگهداری موقت ویژه کودکان و نوجوانانی است که هنوز حکم قطعی قضایی درباره آنها صادر نشده و یا دادگاه به هر دلیلی تشخیص دهد که کودک و نوجوان جدا از سایرین نگهداری شود. این امر براساس نظریه معاشرت ترجیحی که قبلاً به طور مفصل بیان شد، قابل توجیه است. کودکان و نوجوانانی که مرجع قضایی هنوز آنها را محکوم تشخیص نداده و برای آنها حکم قطعی صادر نکرده به این معناست که حالت خطرناک او هنوز برای جامعه محرز نشده است. بنابراین اسکان دادن او در کنار کسانی که اعمال ضد اجتماعی آنها مورد حکم قطعی قرار گرفته و در مواردی دارای سابقه تکرار جرم هستند، باعث می­شود که کودک و نوجوان در فرآیند هویت­یابی با کسانی همزیستی داشته باشد که اصول اخلاقی معارض با قانون را دارند. نتیجه این امر همان می­شود که در مصاحبه ها اشاره شد، بسیاری از کودکان و نوجوانان که اکنون دارای سابقه تکرار جرم هستند، در بار اول که به خاطر جرایم بسیار سبک به کانون ارجاع داده شده بودند، در اثر هم نشینی و آشنایی با کسانی که سابقه دار بودند شیوه بسیاری از سرقت ها را به خودی خود آموزش دیده بودند و بعد از آزادی از کانون، با تشکیل باندهایی از دوستان کانون، به ادامه اعمال خلاف قانون خود پرداخته اند.[۲]

هر کودک و نوجوانی که به کانون ارجاع داده می شود باید مورد مشاوره روانشناسی خاص و دقیق قرار گیرد تا تمام ابعاد شخصیتی و خلاهایی که او را به سوی جرایم( هر چند سبک) کشانده، معلوم گردد.این شناسایی شخصیت باید متفاوت از پرونده شخصیتی باشد که برای آنها تشکیل می شود. این بررسی روانشناختی برای آن باید باشد که بتوانند کودکان و نوجوانان را از نظر روحیات و مستعد بودن برای تکرار جرم طبقه بندی نموده و برای آنها برنامه ها و حتی محل اسکان های متفاوت در نظر بگیرند.

اگر مصاحبه های صورت گرفته به دقت مورد مطالعه قرار گیرد به خوبی معلوم است که هر یک از نوجوانان دارای روحیه متفاوت از دیگری است که شاید بتوان آنها را به اینگونه طبقه بندی کرد:

گروه اول: نوجوانانی که در اثر یک خطا و اشتباه به سوی جرم کشانده شده ­اند و به هیچ وجه روحیه شرارت و اعمال ضد اجتماعی را ندارند و باید جدا از دیگران نگهداری شوند. زیرا به راحتی با چند برنامه اصلاحی و تربیتی ساده می توان آنها را از مسیر جرم به سوی جامعه بازگرداند. نوجوانانی که در مصاحبه های ششم، هفتم و هفدهم مورد مصاحبه قرار گرفتند به هیچ وجه روحیه شرارت و گرایش به اعمال خلاف (­چه در داخل کانون چه در بیرون از آن) را نداشتند و جرایمی که انجام داده اند به هیچ وجه در آنها نهادینه نشده است. پس اسکان آنها در کنار کسانی که اعمال ضد اجتماعی در آنها درونی شده است به آنها صدمات زیادی وارد می کند.
گروه دوم نوجوانانی هستند که برخلاف گروه اول، بزه و بزهکاری را می توان در تمام ابعاد شخصیتی آنها ملاحظه کرد، جرایمی که آنها در خارج از کانون مرتکب شده اند و خلاف زندان­هایی که در داخل کانون انجام می دهند اعم از مصرف مواد مخدر بویژه شیشه یا قرص های ترامادول و یا خودزنی­ها، همه حکایت از آن دارند که ارجاع چندین باره آنها به کانون(­به علت سابقه دار بودن) نه تنها تاثیری بر روی آنها نداشته بلکه آنها را پخته تر و با تجربه تر نیز کرده است!!! نوجوانانی که در مصاحبه های نهم، دوازدهم و سیزدهم مورد بررسی قرار گرفته اند از همین گروه هستند. برنامه های اصلاحی و تربیتی که برای آنها وضع و اجرا می شود باید به مراتب موثرتر از سایرین باشد. زیرا برای اصلاح و تربیت این دسته از نوجوانان ابتدا باید الگوها و ارزش هایی که برای آنها نهادینه شده است به طور کامل از ذهن آنها زدوده شود سپس بتوان برنامه های اصلاحی و تربیتی را برای آنها اجرا نمود. پس روش تربیتی آنها متفاوت از گروه اول است.
دسته سوم کسانی هستند که می توان گفت در حد وسط این دو گروه قرار دارند و بسته به اینکه در محیط کانون با کدام دسته هم نشینی داشته باشند به سمت آنها گرایش پیدا می کنند. نتیجه طبیعی این امر آن است که اگر این دسته ار نوجوانان در کنار دسته دوم اسکان داده شوند، پیش بینی تشکیل گروه های بزهکاری در داخل و بیرون کانون بعید به نظر نمی­رسد.مصاحبه پانزدهم مثالی برای این قضیه است.
مددکاران و روانشناسان کانون باید با بررسی و صرف زمان برای بررسی ابعاد روحی و روانی کودکان و نوجوانان، بتوانند برای هرکدام آن روش تربیتی را که مناسب با اوست را انتخاب و اعمال نمایند. اگر از این شیوه استفاده شود می توان امید داشت که تمام کودکان و نوجوانانی که به کانون ارجاع داده می شوند به مکانی می آیند که به طور قطع امید به اصلاح در آنها وجود دارد نه اینکه صرفا کانون جایی باشد با برنامه های از قبل تعیین شده که نوجوان با هدایت دستگاه قضایی در روند آن قرار می گیرد و بعد از اتمام زمان محکومیت از آن خارج می شود.

ج-  تمرکز بیشتر بر اصول حفاظتی
کانون اصلاح و تربیت به مانند تمامی زندانهای کشور، دارای یگان های حفاظتی و حراستی است که در بخش اول به طور کامل به شرح و بیان وظایف آنها پرداختیم.[۳] یگان های حفاظتی نه تنها وظیفه حراست از محیط کانون و جلوگیری از فرار کودکان را بر عهده دارند بلکه هم سو با اهداف تربیتی کانون، باید زمینه را برای باز اجتماعی کردن کودکان و نوجوانان معارض با قانون فراهم نمیایند.

اگر در یک سازمان، کلیه اعضا و کارکنان، با تمرکز بر برنامه ها و اهداف آن، به سمت جلو حرکت داشته باشند این سازمان قادر خواهد بود که اهداف خود را به در کوتاه مدت یا بلند مدت محقق سازد اما اگر بخشی از این سازمان، اهدافی در تضاد با اهداف کلی مقرر داشته باشد تحقق اهداف و اجرای برنامه­ای آن می تواند با مشکل جدی روبه­رو شود.

بررسی­های به عمل آمده از نوجوانان پس کانون اصلاح و تربیت، حکایت از آن داشت که یگان حفاظتی کانون در برخی موارد اهدافی متفاوت از اهداف کلی کانون را دنبال می­ کند.[۴] در برخی از مصاحبه­ها نوجوانان اشاره به سربازان و بعضا کادر کارگاهها و سایر کسانی داشتند که در قبال دریافت پول از نوجوانان پسر برای آنها قرص های ترامادول وارد کانون می کرد و به دست آنها می رساند!!

کنگره هفتم علاوه بر تدوین و تصویب مقررات بیجینگ، در قطعنامه ۲۱ خود ضرورت تدوین قواعد ناظر بر حمایت از اطفال محروم از آزادی را مطرح کرد. در زمینه عالت کیفری اطفال، کنگره نهم در سال ۱۹۹۵ طی قطعنامه­ای با عنوان «اطفال به عنوان قربانیان و مباشران جرایم و برنامه سازمان ملل متحد در زمینه کیفری» از تصویب قواعد تا اعمال و اقدام و در جهت قواعد مصوّب پیشین سازمان ملل، بر پیشرفت اقدام­های جایگزین مجازات زندان، غیر­قضایی کردن رسیدگی به جرایم اطفال، روش­های جدید حل و فصل دعاوی در زمینه جرایم اطفال و نوجوانان، جبران خسارت مادی- معنوی اطفال بزهدیده، سرعت بخشیدن امدادرسانی و مددکاری اجتماعی به اطفال بزهدیده و حمایت قانونی، اقتصادی، اداری، بهداشتی، اجتماعی و پزشکی از آنان اشاره کرده است. که بر اساس قطعنامه در ۱۱۳/۴۵در مورخ ۱۴ دسامبر ۱۹۹۰ به تصویب مجمع عمومی سازمان ملل متحد رسید.
 

۴-رهنمودهای سازمان ملل متحد برای پیشگیری از بزهکاری نوجوانان( رهنمودهای ریاض)
موضوع تهیه و تنظیم تدابیر ویژه پیشگیری از بزهکاری اطفال در سطح سازمان ملل متحد، برای اوّلین بار در قطعنامه مجمع عمومی به شماره ۳۵/۴۰ مورخ نوامبر ۱۹۸۵ مطرح و از شورای اقتصادی و اجتماعی تقاضا شد که قواعد و مقررات پیشگیری از بزهکاری اطفال را به منظور کمک به دولت­های عضو و اجرای سیاست­های خاص در زمینه بزهکاری آماده نماید و شورای اقتصادی و اجتماعی در قطعنامه شماره ۱۹۸۶ مورخ ۲۱ می ۱۹۸۶ از کنگره هشتم که در سال ۱۹۹۰ برگزار گردید درخواست کرد تا پیش بنویس قواعد پیشگیری از بزهکاری اطفال را به منظور تصویب در جلسات خود بررسی کند.کمیته پیشگیری از جرم و مبارزه با بزهکاری برای تهیّه و تدوین طرح مزبور مطالعات وسیعی با همکاری دبیر کل و با بهره گیری از نظرات کارشناسان مختلف آغاز نمود. مرکز عربی مطالعات امنیت و آموزش با همکاری دفتر سازمان ملل متحد،واقع در وین اجلاس نهایی کارشناسان برای تهیه و تدارک «اصول راهبردی ملل متّحد برای پیشگیری از بزهکاری اطفال» را در۲۸ فوریه تا اول مارس ۱۹۸۸ در ریاض برگزار نمود و مجمع عمومی سازمان ملل طی قطعنامه ۱۱۲/۴۵ در ۱۴ دسامبر ۱۹۹۰ اصول مزبور را تصویب کرد.[۱]

۵-حداقل قواعد و معیار سازمان ملل متحد برای قرارهای غیر جسمی( قواعد توکیو)
هدف اصلی قواعد خودداری از ارجاع اطفال به مراکز نگهداری در محیط بسته و اجرای مجازات­های جایگزین حبس می­باشد و سعی شده است با توجه به قواعد مذکور به هر نحو مقتضی برای مجازات اطفال بزهکار از قرارهای غیر حبسی استفاده گردد. از جمله این قرارها: مجازات شفاهی مانند نصیحت و توبیخ، تبرئه مشروط، جریمه های موقعیّتی، دستور مصادره یا سلب مالکیت، تعلیق یا تعویق حکم، نظارت آزمایشی و قضایی، دستور خدمت به جامعه، تحت نظر در منزل و… می باشد که طی قطعنامه شماره ۱۱۰/۴۵ مورخ ۱۴ دسامبر ۱۹۹۰ به تصویب مجمع عمومی سازمان ملل متحد رسید.[۲]

فصل دوم:
 

سابقه تشکیل، ارکان و نقش کانون اصلاح و تربیت ایران
 

یکی از مسایل پیچیده و ناراحت کننده فعلی که توجه بسیاری از محققین،­ ­جرم­شناسان، روانشناسان و حقوقدانان را به خود معطوف کرده است، موضوع مجرمین کم سن و سال و یا به اصطلاح اطفال و نوجوانان معارض با قانون است، که روز به روز هم گسترش بیشتری می­یابد. بزهکاری یک پدیده زیستی – اجتماعی- روانی است که برای پیشگیری از آن اتخاذ تدابیر همه جانبه از سوی جامعه ضروری است (پیشگیری غیر کیفری). بویژه در مورد اطفال و نوجوانان که به لحاظ وضعیّت خاص روحی و جسمی، علاوه بر اعمال تدابیر پیشگیرانه افتراقی، می­بایست در یک اقدام گسترده مقدّم بر بزرگسالان قرار گیرند. بویژه توجّه خاص به اطفال و نوجوانان هنگامی بیشتر احساس می­شود که اطفال وارد قلمرو کیفری گردد و رفتار او موجب نقض قانون جزا شود. در این صورت او صرفاً به صورت یک طفل عادی مورد ملاحظه نبوده، بلکه عنوان فردی رفتار را با خود به همراه خواهد داشت. بنابراین باید چاره­ای اندیشید که چنین اطفالی، از چرخه معیوبی که در آن قرار دارند به سوی زندگی سالم و جهت دار هدایت گردند. عوامل مختلفی در بزهکاری اطفال و نوجوانان می ­تواند دخالت داشته باشد ولی با توجّه به سن کم آنها و قرار گرفتن در مرحله آغازین زندگی نیازمند توجّه و اقدامات اساسی هستند. اطفالی که ناخواسته مرتکب جرم شدند اغلب بزه دیده از جرم هستند و برای بازگرداندن آنها به جامعه و دور کردن آنها از محیط جرم زا چاره ای نیست جز ایجاد مکانی برای اصلاح و تربیت.

برای هماهنگی در اجرای مصوبات مجمع عمومی سازمان ملل در ۱۰ آذر ۱۳۳۸ قانون تشکیل دادگاه­های اطفال بزهکار به تصویب مجلس شورای ملی رسید. صلاحیّت رسیدگی به کلّیه جرایم اطفالی که سن آنها بیش از ۶ سال تمام تا ۱۸ سال تمام بود به دادگاه اطفال محول گردید. قانون مذکور به علت عدم امکانات به مورد اجرا گذاشته نشد تا اینکه در سال ۱۳۴۷ با افتتاح کانون اصلاح و تربیت اوّلین دادگاه اطفال در تهران عملاً کار خود را آغاز نمود.

بر اساس ماده ۲۲ قانون مربوط به تشکیل دادگاه اطفال بزهکار مصوب سال ۱۳۳۸ مقرر شد «­در مقرّ هر دادگاه اطفال برای اجرای قانون مذکور یک کانون اصلاح و تربیت از طریق وزارت دادگستری تاسیس گردد و در نقاطی هم که دارالتادیب تاسیس شده، موسّسه مذکور به کانون اصلاح و تربیت تبدیل گردد.»

آیین نامه اجرایی سازمان کانون اصلاح و تربیت در تاریخ ۹/۷/۱۳۴۷ در چهار فصل شامل ۴۹ ماده و ۹ تبصره به تصویب رسید. این کانون در تهران از سال ۱۳۴۷ رسماً آغاز به کار کرد تا این که پس از پیروزی انقلاب اسلامی مقرّرات قانون مجازات تغییر یافت و در ماده ۲۶ راجع به مجازات اسلامی اشاره به کانون اصلاح و تربیت گردید. بدین ترتیب وجود سازمانی به نام «کانون اصلاح و تربیت» مورد تاکید قانون­گذاری قرار گرفت و کماکان ابقا گردید .کانون اصلاح و تربیت که در سال ۱۳۴۷ برای اوّلین بار در تهران تشکیل شده بود پس از مدتی ماهیّت اصلی خود را از دست داد و حتی هدف اصلی آن (اصلاح کودک، ایجاد ارتباط بین قاضی و کودک بزهکار برای اتّخاذ تصمیم جدید) هم عقیم ماند.

این کانون در سال ۱۳۵۷ مجدداً به شکل دیگری تشکیل می گردد، ولی این بار نیز در راستای تحقق اهداف آن با مشکل مواجه می شود. زیرا گذشت زمان و ایجاد وقفه باعث از دست دادن مسئولان مجرّب و تعلیم دیده شده بود و از طرفی دیگر، سازمان­دهی درست و اصولی وجود نداشت.

این کانون در سال ۱۳۷۰ مورد ارزیابی علمی قرار گرفت و از سال ۱۳۷۲ تحوّلات جدیدی در آن بوجود آمد. کانون مذکور به موجب تبدیل شورای سرپرستی زندانها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور به« سازمان زندانها و اقدامات تامینی و تربیتی» مصوب ۱۷/۱۱/۱۳۶۴ و ماده ۱۸ آیین نامه قانونی و مقرراتی اجرایی سازمان زندان­ها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور مصوب ۷/۱/۱۳۷۲ تحت نظارت سازمان زندان­ها اداره و نگهداری شد. با تصمیم مسئولین سازمان زندان­ها و به منظور وحدت رویه در سراسر کشور، از سه ماهه سوم ۱۳۷۴ اداره جدید کانون اصلاح و تربیت تحت پوشش و سرپرستی «مرکز آموزش و پژوهشی» سازمان زندانها و اقدامات تامینی و تربیتی قرار گرفت که از این زمان به بعد شاهد تغییرات و تحولات ساختاری زیادی گردید. نهایتاً در مورّخ ۱۳/۲/۱۳۷۸ مرکز مراقبت بعد از خروج کودکان و نوجوانان در جوار کانون اصلاح و تربیت مطابق آیین نامه اجرایی تاسیس گردید.

مطابق آیین­نامه اجرایی کانون اصلاح و تربیت اطفالی که با حکم مراجع قضایی به کانون اصلاح و تربیت فرستاده می­شوند موظف هستند که طبق برنامه کانون در هر هفته ۳۶ ساعت در کلاس­های درسی یا در کارگاه­های موجود در کانون به تحصیل یا حرفه­آموزی اشتغال داشته باشند و حداقل روزی یک ساعت ورزش نمایند.[۱] آموزگاران و مربیان موظف به تدریس، تعلیم، تربیت و تهذیب اخلاقی اطفال هستند و طبق برنامه ای که از طرف مدیر کانون با جلب نظر متخصصین مربوط و تایید اداره خدمات اجتماعی و تصویب وزارت دادگستری تنظیم می شود، عمل خواهند نمود.[۲]
مطابق ماده ۲۸ کنوانسیون حقوق اطفال مصوب ۲۰ نوامبر ۱۹۸۹،آموزش تحصیلی و حرفه ای جزو حقوق مسلم اطفال می­باشد و مربیان آموزش علمی و حرفه­ای برای اعتلای سطح معلومات و آشنایی با پیشرفت­های فنی، علمی و کسب مهارت باید تلاش نمایند. مدرسه کانون در هر مقطع تحصیلی دارای اسم مشخصی می­باشد. در مقطع ابتدایی با نام دبستان کانون و در مقطع راهنمایی و پیش دانشگاهی با نام کانون ایران انجام فعالیت می­ کند.مدرسه کانون اصلاح و تربیت همانگونه که اشاره شد تحت پوشش آموزش و پرورش منطقه ۵ تهران می­باشد و معلمان نیز به تبع آن از طرف آموزش و پرورش انتخاب می­گردند.کلاس­های مقطع ابتدایی وراهنمایی قبل از ظهر و کلاس­های دبیرستان بعد از ظهر برگزار می­گردد. مددجویان خارجی نیز حق تحصیل در مدارس کانون را دارند. برای ادامه تحصیل نیاز به ارائه پرونده قبلی تحصیلی توسط والدین یا ملاقات کنندگان می­باشد. در صورتی که مددجویان دارای پدر و مادر نباشد و یا ملاقات کننده ای نداشته باشد اخذ پرونده تحصیلی قبلی توسط مدیر مدرسه از محل تحصیل قبل انجام خواهد شد.

مددجویان هفته ای ۲ ساعت زنگ تربیت بدنی دارند که مربی آن نیز از طرق آموزش و پرورش منطقه مزبور انتخاب می­گردد. به طور کلی می­توان گفت تمام شرایط و استاندارهایی که در مدارس عادّی برای آموزش علمی و تربیتی دانش آموزان اجرا می­گردد در مدرسه کانون نیز تمامی آن استانداردها رعایت می­شود. اگر مددجویی در امتحانات نهایی شرکت نماید و موفق به اخذ نمره قبولی گردد، کارنامه قبولی از طریق آموزش و پرورش صادر می شود و به هیچ عنوان در آن به اخذ مدرک از طریق مدرسه کانون اصلاح و تربیت اشاره نمی­گردد.

هرگاه مددجویی در فصل امتحانات به کانون فرستاده شود، حق شرکت در امتحانات نهایی را خواهد داشت و اگر مددجویی قبل از اتمام تحصیلی از کانون آزاد گردد می تواند با هماهنگی لازم تا پایان سال تحصیلی به تحصیل در مدرسه کانون ادامه دهد.

عادت دادن اطفال و نوجوانان به کار، آموزش علمی یا حرفه ای، رعایت نظم و مقررات، قبول مسئولیت ، تغییر دادن طرز فکر ، امیدوار کردن آنها به زندگی عادی اجتماعی، تنظیم برنامه های هنری در بازگشت مجدد آنها به آغوش جامعه بسیار موثر خواهد بود.

۲- برنامه های کمیته فرهنگی و تربیتی
کمیته ای تحت عنوان کمیته فرهنگی و هنری در کانون اصلاح و تربیت ایجاد گردیده است که مددجویان را در زمینه نقاشی، خطاطی، نشریه، اردوهای زیارتی و … مورد آموزش قرار می دهد. یکی از ارکان عمده پیشرفت جامعه و نیروهای موثر در ترقی  تعالی هر کشور، نوجوانان و جوانان هستند. شایان ذکر است که نوجوانان و جوانان باید از حیث اخلاق و آداب اجتماعی و معاشرت و طرز برخورد با مسائل و فرهنگ جامعه و رعایت نظم و انضباط، زیر نظر افراد متخصص و مربیان مخصوصی قرار بگیرند.کمیته فرهنگی و تربیتی سعی دارد با انتقال ارزشها و هنجارهای پذیرفته شده جامعه به مددجو و تغییر ذهنیت او نسبت به فرهنگ جامعه آنها را مجدداً جامعه پذیر نماید. نقطه تعالی هر جامعه در گروی ارتقای سطح فرهنگ آن جامعه می باشد و این امر میسر نمی­ شود مگر با همکاری مددجویان با متخصصان در این امور.

۳-تربیت بدنی
امروزه ورزش به عنوان یک سرگرمی و تفنّن به عنوان یک نیاز و ضرورت برای افراد جامعه مورد توجه می باشد. ورزش و تربیت بدنی به سیاق هر علم دیگر دارای مبانی و اصولی می­باشد که رعایت آنها می تواند فرد یا افراد را به پیشرفت، کمال و ترقی برساند. خواص و ویژگی های علمی ورزش در ابعاد فرهنگی و اجتماعی بارز و روشن است به گونه ای که در بهداشت و سلامت جسم، نشاط و طیّب خاطر و آموزش اخلاقی و اجتماعی نقش موثر ایفا می نماید. به همین جهت است که کشورهای مختلف جهان در قوانین موضوعه خود،جایگاه ویژه ای را برای تربیت بدنی و ورزش زندانیان پیش بینی نموده اند. همچنین در جهان امروز از ورزش به عنوان وسیله درمانی یا توان بخشی برای کسانی که به هردلیل از مسیر عادی خارج شده اند و دچار نقصان در زمینه های جسمی و روحی شده اند بکار می رود. ورزش در زندان نیز جزو همین مقوله است. اگر قبول کنیم که مجرمین و بزهکاران افرادی هستندکه به دلیل مختلف و متعدّد از مسیرهای فطری و طبیعت انسانی خود دور شده ­اند و از نظر جسمی و روحی نیاز به تقویت و بازپروری دارند، ناگزیر برای اصلاح و تربیت و بازتوانی آنها باید به ورزش و تربیت بدنی به عنوان عامل اصلی در نظر گرفته شود.[۳]در همین خصوص به منظور سلامت جسم و روح محکومان، اجرای برنامه ­های ورزش صبحگاهی در زندانها برای مددجویانی که قادر به انجام ورزش می­باشند، اجباری است. بنابراین برنامه­ای

برای آنها تنظیم می شود که با توجه به برنامه های تنظیمی و وضعیت آب و هوا دست کم در هوای آزاد ورزش نمایند.[۴]

کانون اصلاح و تربیت نیز از این امر مستثنی نیست و دارای اماکن بزرگ ورزشی شامل سالن کشتی، سالن فوتسال، زمین چمن و استخر روباز می باشد که برای کسب مهارت و نشاط برای تمامی مددجویان علاقه مند قابل استفاده است. در این اماکن برنامه های ورشی متعدد شامل: فوتبال، فوتسال،کشتی، هندبال، والیبال، بسکتبال، پینگ پنگ، بدن سازی، دارت و شنا وجود دارد، که مددجویان علاقه مند به هر یک از رشته­های ورزشی مذکور می توانند طبق برنامه کانون و زیر نظر مسئولین و مربیان هر رشته خاص از آنها استفاده نمایند.

کانون دارای تیم های مختلف ورزشی است که در مسابقات با حریفان در محیط کانون یا خارج از آن و حتّی در شهرهای مختلف در جشنواره های ورزشی شرکت و به رقابت می­پردازند.

برای استفاده از امکانات ورزشی همانگونه که قبلاً گفتیم با توجه به اینکه مددجویان به پنج گروه تقسیم می­شوند. هر گروه با توجه به برنامه ­های کانون در طول هفته در ساعت معین برای انجام فعالیت­های ورزشی به سالن می روند. در سالن ورزشی لباس و امکانات ورزشی در اختیار مددجویان قرار می گیرد.[۵] اطفال کمتر از ۱۴ سال که در خوابگاه­های جداگانه از اطفال بزرگسال نگهداری می­شوند آنها مطابق برنامه کانون و زیر نظر مسئولین و مربیان تربیت بدنی می تواند از امکانات ورزشی استفاده نمایند.

۴-فرهنگی و مذهبی
هدف از نگهداری مددجویان در کانون اصلاح و تربیت، شناخت علت و زمینه های ارتکاب جرم و اصلاح و تربیت آنها می باشد. با شناخت علّت­ها و درمان آن مددجو می تواند دوباره به آغوش جامعه و محیط عادی زندگی خود باز گردد. به همین جهت و برای تعالی بخشیدن به فرهنگ و کارهای فرهنگی و هنری، کانون برنامه ­های فرهنگی و هنری مختلفی را برای مددجویان برنامه ریزی کرده است. از جمله فعالیت های فرهنگی می­توان به مراسم مذهبی و معنوی اشاره کرد. در این مراسم مربیان و روحانیون واجد شرایط به آموزش قرآن، احکام و اخلاق و عقاید می­پردازند و هم چنین برپایی مجالس وعظ و سخنرانی به مناسبت های مختلف، اقامه نماز­های یومیّه به شیوه جماعت، برگزاری مراسم دعا( دعای توسل، دعای کمیل، زیارت عاشورا و …)، برگزاری کلاس­های معارف اسلامی ، فرستادن مددجویان برای انجام مراسم سوگواری محرّم به مساجد و تکیه های اطراف کانون اصلاح و تربیت از جمله برنامه های مذهبی و معنوی کانون اصلاح و تربیت است. ماده ۱۴۹آیین نامه اجرایی سازمان زندان ها هر محکومی که دارای یکی از ادیان رسمی کشور باشد می تواند در آسایشگاه عمومی یا انفرادی خود یک جلد کتاب آسمانی، کتاب دعا، سجاده و مهر نماز برای اجرای امور واجب خود نگهداری نماید.

از جمله فعالیت های هنری که در محیط کانون انجام می گیرد شامل گروه سرود، تئاتر، آموزش خطّاطی، آموزش نقاشی، موسیقی، نشریه و سینما می­باشد. واحد هنری زیر مجموعه اداره فرهنگی کانون است. مددجویان علاقه مند به کارهای هنری به کارهای هنری با تایید شورای طبقه بندی به قسمت­های هنری برای آموزش و تعلیم فرستاده می­شود و زیر نظر مربیان در قسمت های مختلف آموزش کلاسیک می بینند. در طول هفته دوبار فیلم­های سینمایی برای تمام مددجویان در سالن سینما پخش می شود. از فعالیت­های دیگر فرهنگی و هنری می توان به برگزاری اردوهای تفریحی، زیارتی و ورزشی اشاره نمود. به منظور رفع کسالت و خستگی و تقویت روحیه مددجویان، برنامه ­های تفریحی تحت عنوان اردو پیش ­بینی و برگزار می­گردد.

افراد شرکت کننده در اردو به پیشنهاد مربیان و مسئولین خوابگاه و از طریق رئیس اداره امور فرهنگی به شورای طبقه بندی معرفی و در صورت تایید شورا و اخذ مجوز قضایی به اردو اعزام می­شوند. داشتن حسن اخلاق و رفتار، شرکت در کلاس های درسی، کارگاه­ها و مسئولیت­ پذیری از شرایط انتخاب مددجویان برای اردو می باشد.

مطابق ماده ۱۴۴ آیین نامه اجرایی سازمان زندانها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور، هر موسسه یا زندان با جلب همکاری وزارتخانه­ها، سازمانها و نهادها، کتابخانه مجهزی با توجه به تعداد محکومان تاسیس کرده و کتاب­های علمی، مذهبی، اخلاقی، و فنی در حد نیاز برای مطالعه در اختیار آنها قرار دهد. محکومان می­توانند در ساعات معین به کتابخانه مراجعه نمایند و با اجازه مسئولان کتابخانه، کتاب مورد علاقه خود را به امانت ببرند. استفاده از مجله  روزنامه مجاز در داخل موسسه یا زندان مانعی ندارد.کانون اصلاح و تربیت نیز از این امر مستثنی نیست و کتاب­خانه­ای برای استفاد مددجویان مهیّا کرده است. با همکاری اداره فرهنگی و هنری کانون مددجویان می توانند نشریه و خلاصه نویسی داستان را زیر نظر مربیان انجام بدهند.

[۱] -ماده ۱۰ آیین نامه اجرایی کانون اصلاح و تربیت مصوب مهرماه۱۳۴۷٫

 
الف- تدابیر کمیته بهداشت و درمان و تغذیه
مطابق ماده۱۱۰ آیین نامه اجرایی سازمان زندانها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور« بهداری موسسه یا زندان مکلف است برای پیشگیری از سرایت بیماری­های واگیردار مانند بیماری­های آمیزشی، سل، ایدز و نظایر آن وارد عمل شده، با بهره گرفتن از همکاری و کمک مالی و فنی وزارتخانه­ها و موسّسات و انجمن­ها نسبت به تهیه محل و دارو برای درمان کامل بیماران یاد شده و هم چنین معتادان مواد مخدر یا الکل اقدام نماید.» کانون اصلاح و تربیت نیز برای حفظ سلامت جسمی و روانی مددجویان اقدام به ایجاد بهداری و بخش روانشناسی کرده است و با ارائه برنامه غذایی استاندارد و مورد تایید کارشناسان و متخصصین امور تغذیه به آشپزخانه برنامه غذایی مدوّن ابلاغ نموده ­اند.

۱-مشاوره و روان درمانی مددجویان و خانواده آنها
روانشناسی در حفظ آرامش روانی و تسکین آلام درونی اطفال و نوجوانان نقش بسیار مهمی را بر عهده دارد. روانشناس باید با بهره گرفتن از نتایج تحقیق و پژوهش اجتماعی، علل نارضایتی روانی و عدم سازگاری اجتماعی محکومان را مورد بررسی قرار دهد و برای درمان آنان اقدامات مقتضی را به عمل آورد. روانشناس به عنوان یک علم در بهزیستی جوامع انسانی نقش بس مهم یافته است و امروزه نقشی ارزنده در ارتباط با جرم و مجرم در جوامع دارا می­باشد.

روانشناس برای رسیدن به اهداف زیر تحقیق و تلاش می­نماید:

بررسی زمینه های روانی بروز جرم و تلاش جهت رفع این زمینه­ها، عمدتاً از طریق ارتقا سطح بهداشت روانی ممکن می­گردد؛
هماهنگی در مراحل قضایی از طریق شناخت شخصیت مجرم و انگیزه­های او و داشتن ارتباط تنگاتنگ با محاکم قضایی جهت شناخت بهتر و روند دقیق برای مجازات مناسب؛
خدمات­دهی در ندامتگاه­ها و بویژه در کانون اصلاح و تربیت؛
مهیا نمودن پذیرش اجتماعی و رفع مسایل مجرم پس از ترخیص و کمک به تامین بهداشت روانی او در نهایت ایجاد دیدگاهی در او نسبت به خود و دنیا و داشتن درکی واقع بینانه به امور خود.[۱]
روانشناس با انجام مصاحبه تشخیصی، آزمونهای شخصیتی، مشاوره فردی و گروهی، مشاوره خانوادگی و آموزش مهارت های زندگی سعی دارد که علّت­های ارتکاب جرم را در طفل بزهکار کشف نماید و با توجه به عواملی که در ارتکاب بزه موثر بوده راه های اصلاحی و درمانی مقتضی تجویز نماید تا فرد بزهکار هر چه سریعتر اصلاح شده و به زندگی عادی خود در اجتماع بازگردد.

هر یک از گروه­های پنجگانه در کانون اصلاح و تربیت یک نفر روانشناس متخصص دارند که هر روز از گروه خور بازدید به عمل می­آورد و کلاس­های مشاوره و آموزش مهارت های زندگی را به صورت گروهی و فردی برگزار می­ کند. هر یک از مددجویان که در هنگام تشکیل پرونده شخصیتی مشخص شده دارای اختلال روانی است به طور مرتب توسط روانشناس گروه مورد مشاوره قرار می­گیرد و نسبت به بقیه مددجویان در اولویت درمانی بالاتری قرار دارد. روانشناس برای چنین افرادی، برای تغییر در وضعیت روانی و بهبود وضعیت او برنامه اصلاحی خاصّی را تهیه و پیشنهاد و اعمال می­ کند. روانشناسان هر روز بعد از ظهر در سالن ملاقات حاضر می­شوند و با خانواده مددجویان نیز مشاوره می­ کنند و اگر اطلاع یابند که علّت بزهکاری اطفال به اختلالات روانی والدین برمی­گردد، اقدام به ارائه راهکارهای درمانی برای آنها نیز می­

کنند تا با رفع مشکلات روانی خانواده مددجو، آنها مجدداً بتوانند در کنار هم به زندگی ادامه بدهند.

۲-مراقبت های پزشکی و بهداشتی
مطابق مادع ۱۱۱ آیین نامه اجرایی سازمان زندانها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور« بهداری موسسه یا زندان موظف است از محکوم تازه وارد معاینه های کامل پزشکی به عمل آورده، در صورت لزوم با انجام آزمایش های تشخیص طبی برنامه ریزی و حسب مورد نسبت به درمان یا معرفی وی به مراکز مربوط اقدام نماید. کلیه اقدام های پزشکی باید در پرونده محکوم درج گردد.» در کانون اصلاح و تربیت واحد بهداشت و درمان وجود دارد و مددجویان پس از ورود به کانون توسط پزشک مورد معاینه قرار می­گیرند و چنانچه به بیماری خاص مبتلا باشند یا از دارویی به طور دائم استفاده می­ کنند بلافاصله بایستی پزشک کانون را مطّلع نماید. در طول مدت نگهداری چنانچه مددجویی بیمار شود حق مراجعه به بهداری را در تمام ساعات شبانه روزی با هماهنگی مراقبین خواهد داشت. اگر بیماری مددجو قابل درمان در بهداری محل نگهداری باشد پزشک کانون اقدام به مداوا خواهد نمود. ولی اگر بیماری و یا شکستگی خارج از توان بهداری محل نگهداری باشد و یا اینکه بیمار نیاز به عمل جراحی اورژانسی داشته باشد بعد از انجام هماهنگی­های لازم بیمار به بیمارستان خارج از کانون توسط مراقبین انتظامی اعزام خواهد شد. به منظور تسریع در امر پذیرش اداره کل زندانهای استان تهران با برخی از بیمارستانهای خارج از زندانها و کانون های اصلاح و تربیت قرارداد همکاری امضا می­نماید.

پزشک بهداری کانون در هر روز سه وعده از وضعیت خوابگاهها و گروه ها بازدید به عمل می­آورد و در طول روز ۲ تا ۳ ساعت به معاینه و مداوای مددجویان در محل خوابگاه آنها می ­پردازد. سه روز در طول هر هفته مددجویان توسط ارتوپد، چشم پزشک و دندان پزشک مورد معاینه قرار می­گیرند.

از جمله برنامه هایی که برای پیشگیری توسط بهداری کانون انجام می­گیرد عبارتند از:

برنامه ­های آموزشی فردی و گروهی در غالب کلاس­های آموزشی بهداشتی که همه روزه در ساعت معین برگزار می­شود؛
تشکیل کلینیک مثلّثی برای آموزش در مورد بیماری­های ایدز، بیماری­های مراقبتی، اعتیاد، هپاتیت و…؛
تشکیل کلاس­هایی در مورد آثار زیان بار مواد مخدر و کلاس NA برای کسانی که اعتیاد سنگین به مواد مخدر دارند؛
آموزش در خصوص حفظ بهداشت عمومی خوابگاه­ها و تعویض و شستشوی به موقع پتوها؛
آموزش در خصوص بیماری های واگیردار و مشکلات بهداشتی که در مراکز پر تجمع زیاد اتفاق می­افتد؛
بهداری کانون در صورت شیوع بیماری های واگیردار اقدام به واکسیناسیون مددجویان می­ کند و برای پیشگیری اقدام به گندزدایی، جرم­زدایی و سم­پاشی خوابگاه­های مددجویان می­نماید.

در خصوص مراقبت های بهداشتی به هنگام ورود به کانون بسته­ای بهداشتی شامل مسواک، خمیردندان، حوله، صابون، شامپو، و لباس زیر در اختیار مددجویان قرار می دهند. هنگامی که مددجو را از واحد پذیرش و تشخیص به خوابگاه انتقال می­ دهند یک بسته لوازم شامل روبالشتی، به تعداد کافی ملحفه در اختیار آنها می­گذارند.

۱-۲-برنامه ­های روزانه و تغذیه
در دستورالعمل اجرایی قسمت اصلاح و تربیت برای مددجویان برنامه روزانه تهیه و برطبق آن برنامه فعالیتهای روزانه را انجام می­ دهند. برنامه روزانه کانون اصلاح و تربیت به شرح ذیل است:

هر روز ۶ صبح بیدار باش و از ساعت ۶ الی ۲۵/۶ مددجویان نماز صبح می­خوانند و تا ساعت ۴۰/۶ دقیقه باید نظافت شخصی را با نظارت مربیان انجام بدهند. ساعت ۴۰/۶ الی ۳۰/۷ زمان صرف صبحانه و به مدت پانزده دقیقه ورزش صبحگاهی اجباری برای مددجویان در نظر گرفته شده است. از ساعت ۸ تا ساعت ۱۲ مراقبین مددجویان را به گروه های مختلف تقسیم و به کارگاهها، مدارس و کلاس های درس می­برند، بعد از اتمام کلاس ها مددجویان نماز ظهر را به صورت جماعت می­خوانند و ساعت ۳۰/۱۲ دقیقه زمان صرف نهار می باشد. بعد از ظهر مددجویان برطبق برنامه تنظیمی می­توانند از سالن ورزشی، مطالعه آزاد و هواخوری، ملاقات و … استفاده کنند. بعد از ادای نماز جماعت مغرب و عشا با توجه به نیمه اول یا نیمه دوم فصل ساعت ۳۰/۱۹ یا ۱۹ به صرف شام می­روند.ساعت ۲۲ زمان خاموشی است. در ضمن نیم ساعت قبل از خاموشی باید نظافت خوابگاه هر شب انجام بگیرد.

طرز تنظیم برنامه غذایی اطفال و نوجوانان که در حال رشد جسمی هستند، یکی از مسایل مهم و قابل توجه است. غذا بایستی متناسب با فصول سال و با توجه به موقعیت جغرافیایی محل نگهداری تهیه و برای تقویت جسمی اطفال و نوجوانان متضمن کالری مورد نیاز بدن آنها باشد. یک شخص عادی در موقع استراحت حداقل به ۲۰۰۰ کالری و در موقع کار و فعالیت به ۲۷۰۰۰ کالری نیاز دارد. غذای روزانه طبق آیین­نامه هر زندان باید سه وعده (­صبحانه، نهار، شام) توزیع گردد.[۲]

حداقل برنامه غذایی عبارت است از: نان، پنیر و چای برای صبحانه و نهار و شام، سبزیجات تازه یا خشک، برنج، سیب زمینی، پیاز، حبوبات، انواع لبنیات، تخم مرغ و میوه فصل می باشد و در هر هفته حداقل سه بار به محکومان نهار و شام با گوشت داده می شود. نوع غذا برای کلیه محکومان طبق برنامه تنظیمی در اوایل هر سال به مدت یک سال طبخ و توزیع ­می­گردد.

داخل هر موسسه یا محل نگهداری فروشگاه هایی وجود دارد که مددجویان می­توانند مایحتاج خود را از آنجا خرید نماید. با توجه به اینکه مددجویان حق نگهداری پول در کانون را ندارند به همین خاطر برای آنها ثمین کارت صادر و پول به حسابشان واریز می­گردد و از طریق آن می توانند از فروشگاه خرید نمایند. نظافت آشپزخانه، سالن غذاخوری، شستشو و خشک کردن ظروف و لوازم آنها بدون تبعیض و براساس برنامه تنظیمی توسط مسئولین به عهده کلیه محکومان می­باشد.[۳]

۲-۲-نحوه اطلاع­رسانی به پرسنل و مددجویان
برای سهولت کار و هماهنگی میان بخشهای مختلف کانون اصلاح و تربیت، بخشی به عنوان بخش روابط عمومی و اطلاع­رسانی به پرسنل و مددجویان ایجاد گردیده است. از جمله وظایفی که روابط عمومی برعهده دارد عبارتند از:

اطلاع رسانی در خصوص شیوع و پیشگیری از بیماری­های پر خطر نظیر ایدز، هپاتیت و بیماری­های واگیردار از طریق نوشتن و الحاق در تابلو اعلانات هر قسمت؛
اطلاع رسانی به پرسنل رسمی و پرسنل وظیفه در خصوص برگزاری کلاس­های آموزش دوره­ای با تعیین زمان دقیق آن؛
اطلاع­رسانی در خصوص اعیاد و جشن ها و عزاداری با تهیه و نوشتن پلاکارد و نصب آن در جلوی درب­های ورودی؛
اطلا­رسانی در خصوص بازدید دانشجویان و مقامات قضایی و یا سازمان های بین المللی از کانون اصلاح و تربیت؛
اطلاع­رسانی از طریق سایت کامپیوتری؛
اطلاع­رسانی به مددجویان آزاد شده در خصوص زمان برگزاری آزمون های نهایی؛
اطلاع­رسانی در خصوص شرایط ملاقات کننده و ملاقات شونده و مدت زمان ملاقات؛
اطلاع­رسانی در خصوص بیماری یا فوت مددجو به خانواده و بستگان آنها؛
اطلاع­رسانی به پرسنل و کارکنان در خصوص رعایت و حفاظت و ندادن اطلاعات به صورت تلفنی و..
 

ب- وظایف مسئئولین کانون اصلاح و تربیت
در ماده ۱۱ آیین نامه اجرایی کانون اصلاح و تربیت پیش بینی شده که « کانون اصلاح و تربیت در هر حوزه دارای یک نفر مدیر و برای هر یک از قسمت های آموزش، نگهداری موقت، اصلاح و تربیت و زندان دارای یک نفر مسئول خواهد بود و تعداد کافی پزشک، روانشناس، روانپزشک، متخصص، مددکار اجتماعی، مربی، آموزگار،آموزگار تعلیمات حرفه ای، کارمند دفتری، پزشکیار و مراقب تربیتی و انتخابی در اختیار خواهد داشت.» با توجه به اینکه در صفحات قبل در خصوص وظایف برخی از مسئولین توضیحاتی داده شده از تکرار آن پرهیز می­کنیم و در ادامه به وظایف مدیر کانون، مددکاران اجتماعی و مراقبین انتظامی و تربیتی خواهیم پرداخت.

۱-وظایف مدیر کانون
رئیس کانون اصلاح و تربیت تحت نظارت و سرپرستی مقام مافوق  انجام وظایف و مسئولیت های مشروحه ذیل را برعهده دارد:

کسب برنامه کار از رئیس سازمان زندان های کل استان؛